Adran o’r blaen
Previous section


enter Heilin
ha ha beth a ddoudid i ffwlcun
ai arian sudd gen riwun
budd ngalon [~ fy nghalon] yn chwerthin dan y mron [~ fy mron]
pen glowi son amdanun

plwc
son a mae nw fyrth [~ fy ewythr] heilin
am bawb sudd genthun dipin
y budd raid i gyru nhw ar frus
i 'w newid i lus y brenin

Heilin
och fine hynu heno
i ba beth y gyrir nhw yno
nid ydi luseni [~ eluseni] i 'w rhoi nw cluw
i 'r brenin duw a 'i cato

plwc
nid i rhoi nw floedd aflonudd
ond i newid nw am arian newudd
ag i gael gwbod hynu toc
beth iw stoc pob cybudd

Exit plwc

Heilin
pacia grigwt [~ grigwd] i ffwrdd i 'th grogi
nid a mo 'm arian i yno leni
ag ni chan w geniog futh
ond a dalwi oer drith yn drethi
och o 'r bud helbylus ydoedd
talu ardreth mawr am diroedd
talu murdd o drethi mowrion

[td. 18]
am ole 'r dudd a dwr 'r afon
heb law talu trethi trymion
nw fynan gael degyme mowrion
gwair ag ud a phob nyfeilied [~ anifeiliaid]
meirch a moch gwlan a defed
Degwm Ieir a degwm gwudde
oni chan nw cowion nw fynan 'r wuie
ni cheiff dun truan yma 'n ddiran
ddim a fo i euddo i hunan
y meister tir ar ben y dwrnod
y fudd yn chwidir Iawn yn dyfod
I yru 'r da yn fawr i draffeth
oni budd o 'n siwr o 'i ardreth
casa gwr ar gefn cynhaia
geni weled y ffordd y rhodia
iw 'r degymwr suth i pengclog
'n cario fy ud i a 'i picwarch bigog
yno budd y gwas ar forwun
heblaw talu am fara ag enllun
yn gweiddi am gyflog mawr yn rhagor
ar ol gwasneuthu darn o dymor
Talu am hau a chau a chwnu [~ chwynnu]
talu am fedi 'r ud a 'i ddyrnu
talu am nithio talu am falu
talu am bobi a chorddi a chrasu
talu am fyta mwud fy hunan
taled dawl am i daflu fo allan

[td. 19]
ag ar ol talu i bawb ohonun
bychan Iawn fudd rhan 'r henddun
pen fwi 'n meddwl am fy holl drafferthion
mi ga glowed haid o dylodion
yn fy nrws i yn gweiddi 'n oeredd
bychan geni tori i danedd
gwell geni glowed buwch 'n brefu
na chlowed 'r un o rhain yn nadu
rwi 'n doud y gwir yn ddigon ffri
ni fedra i mo 'r gwadu
oni bai 'r gost su 'n magu corgwn
chwaneg ar f' einioes ohonun a fynwn
i gowrsio 'r tylodion i ffwrdd o 'r bro [~ ]
a mine yn i postio ar pastwn
considred pawb su 'n trin y bud
y modi [~ fy mod i] 'n doud y gwir i gid
o gyfadde 'r cwbwl ni cheisia i orchest
biw olieth sal iw deilio 'n onest
pe dawn i gonest ar bob gweithred
gwn y gallwn fod yn fy ngolled [~ ngholled]
raid imi gribddeilio yn mob [~ mhob] bargenion
os mynai gadw ngode [~ fy nghodau] 'n llownion
mi roses [~ arhosais] yma 'n hwu na 'm bwriad
ni does geni gartre neb yn gwarchad
hwrach fod holl nifeilied [~ anifeiliaid] y pentre
yn pori fy ud i a 'm gwair i gore
gobeithio fod fy anifeilied ine
yn llyfu oll i llafur nwuthe

Exit

enter Brenin a 'i 2 ferch a 'r 2 ddiwc

[td. 20]
Brenin
Dowch pan Erchwi  'n nes fy merched
Efo 'ch gwur drwu bur ystyried
fel a galloch wrando 'n addas
y modd y rydwi 'n setlo yn tyrnas
fy mab Hiwin diwc o Lychlun
fel hun a mae fy llythur cymun
i chwi mi roddes fy merch hyna
yn dwusoges gwledudd mersia
ch braint chwi yn hun o amser
a fudd arglwuddieth diwc Caerbier
yno cewch i fuw 'ch deuwedd
tra boch i 'n inig heb etifedd
a 'r mab hyna i chwi a enir
o gnawd olieth cordila gowur
os daw mewn oed a phwull mesurlon
hwn a fudd 'n aer i 'r goron
i chwithe Morgan diwc morganwg
y roes fy ail ferch rodia 'n amlwg
ag yn nhwusogeth [~ fy nhywysogaeth] gwlad y dehe
y budd 'ch breintie chwi a hithe
chwi gewch gud rioli [~ reoli] 'r dyrnas
gwiliwch ddilin llid na males
gida 'ch gilidd yn un galon
a gwnewch gylanedd [~ gelanedd] o 'ch gelynion
na fyddwch chwanog i ryfela
nid iw ond blinder mawr a thraha
os cewch yn ddidawl hawl a heddwch
buth hud angie [~ ] 'n rhodd cymerwch
yn ngaerlludd [~ Nghaerlludd] sef Troia newudd
cymera ine miwolieth beunudd

[td. 21]
ag a fyddaf llawen ddigon
yn fy enw yno i gario 'r goron

Hiwin
fy nad yngyfreth [~ nhad-yng-nghyfraith] rwi 'n gobeithio
fod y dyrnas gwedi i setlo
a phob peth mewn modd cariadus
gwnawn ine bawb yn ol 'ch wllus

Morgan
gobeithio fod pob peth o 'r gore
yn ol ych addusg byddwn ine
yn un galon gida 'n gilidd
drwu gowur nod yn glod i 'n gwledudd

Cordila
fy anwul dad bod hir oes i chwi
yn 'ch henaint i rioli [~ reoli]
nes y gweloch i 'ch gorwurion
yn i hoed i gario 'r goron

Rodia
Medda fine boed llawenudd
I chwi nad [~ fy nhad] yn hen wr dedwudd
budd cofio am frenin llur yn llwura
hen brud hoenus waed brutania

Brenin
awn yn gwlwm efo 'n gilidd
Draw yn awr i droia newudd
I alw i 'r unlle bawb gerbron
o 'r boneddigion dedwudd

Exit oll

ffabian mewn dillad mab
Dyma fine tost i thyngied
yn mell [~ ymhell] o 'm bro 'n trafailio 'n galed
mewn dillad mab ers haner blwuddun
etto heb adnabod undun
chwith imi wisco coat o frethun
yn lle sidan ag aur melun
closun main 'n ngulch [~ ynghylch] fy lwune

[td. 22]
yn lle melfed a rubane
crysie holand main a chamrig
oedd geni lawer nid y chydig
ni i rwan ond crus garw
o garth llin a da cael hwnw
mi ges fy magu 'n gu ag anwul
a phob danteithion yn fy ymul
rwan ni feddai nag aur nag arian
rhaid imi fegio o hun allan

enter sarjant
pwu ydech i 'r gwr Ifangc cryno
pam yr edech i yma 'n loutro
o ble daethoch beth iw 'ch neges
moswch [~ moeswch] glowed cwrs o 'ch hanes

ffabian
Llengcun ydwi o frutania
mewn gwirionedd mae 'r gair yna
daeth yn wisc ymen osoweth
dan ymofun am washaneth [~ wasanaeth]

Sarjant
chwi gewch washaneth [~ wasanaeth] geni o 'r gore
dan frenin ffraingc i wisco arfe
foru 'r bore i fynd i ryfel
ag i ymladd am ych houdel

ffabian
ni wnewch mo hynu sir gobeithio
nes dyscu imi 'r ffordd i drainio
gwn na bu erioed yn unlle
yn fy llaw na phik na chledde

Sarjant
ai ofn su arnoch fynd i ryfel
pa golled su arol 'ch bath na 'ch houdel

[td. 23]
nid ych daioni. mi wn o 'r gore
erioed a 'ch dygodd oddi cartre

ffabian
ni wnes i ddrwg i neb mewn unman
ond a wnes i mi fy hunan

Sarjant
fo geir gweled hynu Etto
pen ddowch i o flaen y giamp i daro
ond beth iw 'ch henw dowch yn syden
gael imi 'ch rhoi yn lust y capten

ffabian
os wy i fab y gwir rwi i 'w ddoudud
ni does arna i henw ond alldud

Sarjant
Capten Mortimer dowch ar gyfer
dyma soldiwr gwuch o fenter

enter Mortimer
mae hwn 'n landdun ifangc lysti
ni does mo 'i fath yn fy ngwmpeini [~ nghwmpeini]
o ble doisti 'r glanddyn mwuna

alltud
Lengcun ydwi o frutania

Mortimer
beth a 'th gyrodd di ffordd yma

alltud
fy anlwc oedd 'r achos mwia

Mortimer
beth iw dy anlwc mos [~ moes] imi glowed

alltud
fy nal i 'n gaeth ymlith dieithred

Mortimer
witi 'n ddieuog ddiwrth waed gwirion

alltud
ydw etto 'n ddiddrwg ddigon

Mortimer
pam a doist i o 'th gymdogeth

alltud
i mofun [~ ymofyn] yn mell [~ ymhell] am well gwasaneth

[td. 24]
Mortimer
cei wasneuthu 'r meister pe.......

alltud
mi ga fy lladd foru os hapia

Mortimer
os cei dy ladd di gei gwmpeini

alltud
nid raid imi ddwun cur y reini

Mortimer
di elli fuw cud ar hwuia

alltud
ond mwu futh a fudd fy mlindra

Mortimer
beth iw dy enw 'r llengcun tirion

alltud
alltud iw fy henw 'n inion

Mortimer
ydiw 'ch tad 'n buw 'n Mrutania

alltud
yno roedd pen weles i o ddiwaetha

Mortimer
ydi fo 'n wr o stat a lifin

alltud
roedd o gimin i barch a brenin

Mortimer
wel wel alltud cymer galon
cei foru ddial ar dy Elynion

alltud
yn wir yn wir rwi 'n credu 'n ffyddlon
fod pawb yma imi 'n Elynion

Sarjant
hwdiwch deliwch meister alltud
saeth a bwa a chledde hefud
Dowch i 'r gwersullt draw i dreio
am yn tro i ddyscu trainio

alltud
Ewch lle mynoch ni does gen ange
ddim mwu o gas i mi na chwithe

Mortimer
cymrwch ofal amdano 'r Sarjant
rwi fi 'n leicio 'r llangc 'n galant

Exit i gid

plwc y twrw
para bwint gwnion ferched

[td. 25]
a fynwch i hi boni bengaled
mi a 'ch gwela 'n chwerthin meinir dal
Ran bod y gal i 'w gweled
mae hithe 'n wbodol bidin
uwch ben i marchnad Eirin
ag yn crechneitio yn i lle
ych gweled chwithe 'n chwerthin
a fynwch i fy mun reiol [~ reol]
honyma am dro ar dreial
pen foch yn mund i hwilio 'ch cloc
gosodwch hi 'n goc i 'ch deiol
y cerddor cun ymadel
can imi jig o ffarwel
fine a ddownsia 'n ddigon sionk
os tiwni imi sponk bogel

enter Heilin
pa beth iw trwst gwnhwunol [~ gynhwynol]
su o 'm deutu mor rhyfeddol
mi wn fod 'ch swn 'n ddigon cru
er haner dychrynu 'r bobol
y cerddor cais di 'r carne
gida dy groesion bricie
ag oni te a 'm pastwn da
fel 'r attebwi mi a 'i gwna 'n dipie
a chwithe clol maharen
..yd hi rwan fud i fod 'n llawen

[td. 26]
oni bai rag ofn drwg fi a drawn
mewn golwg mi 'ch gnawn 'n gelen

plwc
os trewi fi ar fy midin
mi ro [~ roddaf] ngledde [~ fy nghleddau] drwu dy bwdin
roes rhiw beth i fus 'n dy din di do
ddarfuti amhwilio heilin

Heilin
anhwilio rwi wedi clir amhwilio
och mae newudd drwg i 'm blino
gwau fi glowed 'r awr hon
I rydwi mron llysmeirio

plwc
mi ddoudes i 'r smeitin
fod rhiw bru 'n men fyrth [~ fy ewythr] Heilin
rwiti 'n wan jawn nis gwni beth
a doresd i bleth dy ddwu glun

Heilin
na ddo naddo plwc y Twrw
gwaeth na thori corn y ngwddw [~ fy ngwddw]
mai 'n dwad 'n rhyfel blin o 'i cho
a 'm code i Eisio i cadw

plwc
ho ho mi glowa rwan
ofn sudd arnat i ddwun dy arian
reitiach iti ofni wumed cath
rhag i riwun roi ti frath dy hunan

Heilin
gwell geni gael brath fy hunan
ar f' enioes [~ einioes] na dwun f' arian
sudd yn fy ngadw [~ nghadw] i 'n fy hwul
y ngalon [~ fy nghalon] anwul oedden

plwc
rwiti yn barod iawn i farw
dwed imi etto hwtw
pen fochdi ar feder mund i 'r ne

[td. 27]
pwu geiff y code i 'w cadw

Heilin
gore ne imi iw fy arian
pur i 'm cadw iw pob codan
os cai lonudd yn hun o le
does di i 'r ne dy hunan

plwc
ha: ha: ha pwu na chwerdde
deidi [~ nid ei di] buth i 'r ne ni dwaunost [~ adwaenost] mo 'r llwubre

Heilin
mi fentrwn ddal am ddime ne ddwu
na deidi [~ nad ei di] yno mwu na mine

plwc
ai ni deidi [~ nid ei di] i 'r ne os cei di drigfa

Heilin
y peth a wpwi [~ wypwyf] na cha nis ceisia

plwc
di eist yn satan drwg i fol
yn mell [~ ymhell] y bo 'th siol ysmala

Heilin
amal regfa drom gen lawer
a geiff gwr fo 'n perchen power
nid gronun anhaws gen i ffynu
er i 'r hogie ffol fy rhegu
pe cawn i hen wrach fantach erwun
o gybyddes arthes wrthun
a chynth arian da dybygwn
mewn pur adeg mi priodwn
rydwi wedi mynd yn henedd
ag yn gwla o eisie ymgeledd
a ddysci di imi plwc y twrw
gael i 'w charu hen wrach arw

[td. 28]
[plwc]
..............................
a 'i henw odd.ddan ....... iw hiran ddiddeunudd
o glednen legach o birion hilogeth
dygun dig awudd a digon o goweth

Heilin
dyna hi 'n birion pe dau hi o barod
cun colli 'r fath henwrach lle gallwn i chanfod
os bydda i 'n i leicio i 'm boddio bun lwcus
I drin fy nodranach [~ nodrefnach] a mine 'n oedranus

plwc
di fydi yni leicio a 'th dithe cin llacied
mi a 'i galwa i 'r gole i gael iti gweled
mae thad hi 'n aer bodheble

Heilin
nol hi yma

plwc
fo dal i mam hi fil o byne

Heilin
gad imi gweled

plwc
fo dal i nain hi wedd a phenffust

Heilin
galw hi yma

plwc
fo dal i thaid i grogi wrth gebust
ag os tybyga hith [~ hithau] i 'w phobol
hi dal i 'w chynio yn i chanol

Heilin
does i 'w nol a brysia 'n fuan
gad gael golwg mwun ar hiran
gida 'r gair mi a 'i gwela 'n cerdded
yn un cwrwm tin y gored
ai llangces ifangc wit rwi 'n gofun iti

[td. 29]
Hiran
Rwi yn ddigon hen er fy naioni

Heilin
oni ddoudest ti i bod hi 'n henedd
mae hon 'n Ifangc mi wn wrth i danedd

plwc
ti graffest yn fuan tu mewn i 'w min
di ei i spio i 'w thin hi o 'r diwedd
mae hi 'n abal hen o 'i hoedran
ond i bod hi 'n fyches fechan

Heilin
gore bechan iw bechan buwch
ni base hi gwaeth er bod ddyrfedd [~ ddyrnfedd] 'n uwch

plwc
ti Estyni hynu arni yn y gwelu

Heilin
nid wufi abal gen bysychu [~ besychu]

Hiran
oni ystynwch hwu na hynu o sias
rhaid i chwi gadw gwas i 'ch helpu

Heilin
ond ydiw dyrnfedd 'n hir aruth [~ aruthr]

Hiran
beth am bymtheg modfedd f' ewurth [~ ewythr]

Heilin
cwus rhu ddyfn i hadud henddun

Hiran
wrth fel y bytho 'r tir yn gofun

Heilin
witi yn doud y doidi i 'm calun

Hiran
ni chlowes i etto neb yn gofun

Heilin
wel rydwi 'n gofun iti gweno

hiran
chwi gewch ofun unwaith etto

Heilin
Rwi gwedi gofun dod imi atteb

[td. 30]
hiran
trowch yma un o 'ch dau wyneb

heilin
ai dau wyneb fudd gen henddun

hiran
ie os hapia dri gen gerlun

Heilin
mi a 'th wela 'n abal llom dy ysgwudd
oes genti etto ddim dillad newudd

hiran
mae rhain yn rhydda os daw i 'm rhan
I fuw mewn caban cybudd

Heilin
Rwiti yn ddigon doeth a symel
a fedri di wneuthur gwaith a gorchwul

hiran
mi fedra weithio os cai le
a chware yn 'ch ymul

Heilin
a fedri di farchnata yn gyndun
wrth werthu ud ag enllun

hiran
mi fedra farchnata 'r henwr cu
a phlanu plu 'n 'ch corun

Heilin
a fedri di ddyrnu a nithio
ag edruch gwalle a godro

hiran
mi edrycha walle os galla i 'n glir
at ych coffre yn wir ddigyffro

Heilin
a fedri di godi yn fore f' ened
i odro geifir a defed

hiran
mi goda pen dwno [~ dywynno] 'r haul ar y gwudd
oni budd hi 'n ddudd peidied

Heilin
a fedri di hyswi ddi barch
nyddu gwlan a chowarch

hiran
mi fedra gribo 'ch coese 'r nos yn dda

[td. 31]
oni weithwch yn dra hafarch

plwc
ond ydech yn cyttyno 'n odieth
chwi gewch amser etto i drin 'ch swieth [~ hyswiaeth]
rowch i 'ch gilidd yma 'ch cred
ne geisiwch fyned ymeth

Heilin
ryden i yn cyttuno yn abal
ni byddai gweled ffeiried [~ offeiriaid] on [~ ond] go anamal
ni waeth chydig siarad a merch a chod
na chadw gormod dadal

hiran
os mynwch i fi gyrwch i nol
offeiried ffol ne glochudd

plwc
rwi fi 'n abal ffeiried [~ offeiriaid] er y mod [~ fy mod] yn ffwl
i briodi hen garbwl o gybudd
prun ai leisans a fudd a 'i gofun

heilin
ffordd gynta ar rata i 'r henddun

plwc
rhaid bod leisans ne ostegion

Heilin
nid ai ymhel i hel meichiafon

plwc
Dyna ben rwi 'n ddigon bodlon
fo gust i 'ch pwrs y fi iw person
nid a hi heno yma 'n ffair
nes gofun tair gostegion
o ist o ist o ist rwi 'n rhybiddio pawb o 'r fyddin
i ddwad y foru i du fyrth [~ fy ewythr] Heilin
mae yn ddwrnod rhan yd ag enllun
arian cig caws ag ymenun

heilin
gwaed fo a 'th witsied di y cene
doed neb yno mi dora ..................

[td. 32]
di gollest dy ...............
ai fellu a gofyni ostegio[n] p........

plwc
'r ail osteg rwi i 'ch rhybiddio
ddwad atfr.th Heilin y foru i 'ch cinio
mae yn gwerthu i stoc a rhoi 'r tir i fynu
i fund gida i wraig i gaer i fyrddu

Heilin
melldith dy fam i ti cydafel [~ cadafael]
rwiti yn waeth dy gwrs na chythrel
oni fedri di 'n well na hun briodi
cymer iti hi a does i 'th crogi

plwc
wale seilans bawb gwrandewch fy eneidie
y drydudd waith mae 'r goel os hapie
rwi 'n cyhoiddi gostegion priodas wudun
rhwng heilin gribddeiliog o lanbidirodun
a hiran ddiddeunudd o blwu mynudd y tylodi
wures yn ngyfreth [~ wyres-yng-nghyfraith] i doreth y diogi
os gwur neb ohonoch achos na rhwustur
na ddylid mo 'i rwmo [~ rwymo] doudan mae 'n rowur
os gwuddoch osodiad dwedwch yn sydun
dyma 'r drydudd waith yni gofun
chwi ellwch roi 'ch dwulo ngud [~ ynghyd] pen fynoch
wrth hir ymgeisio ond da 'r ymgowsoch
ni does neb am y glowa i
ar feder tori rhyngoch
bu agos imi a gadel fy llyfur 'n ango
lle mae geirie 'r strodur lan i 'ch rwmo [~ rwymo]
hai dowch yn mlaen be sudd 'n 'ch brud
na rowch i ngud [~ ynghyd] 'ch dwulo

y Briodas rwan

[td. 33]
Rwi fi Heilin gribddeiliog
yn dy gymrud di hiran ddi hirog
i dirio 'r nos ag i dori nwu
dy filen glwu dy falog
wale heilin anhaeledd
dyna arnoch i gnot o 'r diwedd
dywedwch ithe hiran ar f' ol i 'r wers
i gael cwlwm hers ych deuwedd
Rwi fi hiran yn dy gymrud ti ddihirun
I ddyfrodi dy dda gerlun tra meddi di gwrlid
I dalu i fy montin wel dyna fy mantes
ag i dori 'r gogles ar y din gaglud
ar hun o brading cun gorphen priodas
offrymwch yn gynta a chwithe 'n cael cowntes
chwi wuddoch fod geni galon gru
i briodi 'r fath ddau bru anghynes

Heilin
ow gorffun tafod drwg gorphen dy fatter
goflin i 'r tengcwl fynu gyflog fel tingcer

plwc
mi wna i fy ngorchwul slap
ag a 'ch rhof chwi whap yn ngonglog
fel na bo iti Escis wyneb ci
rhag talu imi fy ngyflog [~ nghyflog]
wale hai fyrth [~ fy ewythr] heilin
i lawr dula chwi ar 'ch deilin
a chwithe hiran wuneb 'r hufr
i gael gweddi 'r llufr cyffredin

dau ar i glinie

gweddio
gweddia fi beunudd na bo i 'r hen gybudd
ai hiran ddiddeunudd ond gwradwudd i 'ch ... gwrido

[td. 34]
topun yn dopun bob dudd yn y flwuddun
yn llwm 'n noeth llumun y ddau grebun yn ymgru.....
drwu boen bochi ben ben ar ledel a 'r mopren
yn dilio tra dalien 'ch talcen a dolcio
a ffust ag a ffastwn nes y cysco pob ascwrn
yn boeth y bo 'r ffasiwn buth heb orphwuso
trwu afraid 'n anoeth ar elo 'ch holl goweth
cun trenudd ne dranoeth na feddoch ddodrefnun
ag fellu run moddion 'r elo da 'r holl gybyddion
na roddo i 'r tylodion roddion o 'r eiddun
dyna weddi o 'r ore ffynu wnelo 'r geirie
amen doudwch ithe Efengil o 'm gene

Heilin
os darfu ti dy weddi pendrist
cais gychwun hiran hwyrdrist
I yru 'r wedd i erw 'r wal
mi ddoine [~ ddof innau] i ddal y penffust

plwc
mi na [~ wnaf] iti dalu imi ngyflog [~ fy nghyflog] athust
cun dal na gwedd na phenffust
ag oni te man [~ myn] gwaed y gog
mi a 'th rho di ngrog [~ yng nghrog] wrth gebust

Heilin
gad lonudd paid a 'm crogi
ti gei geni gadach i giddio dy noethni
a hen glosun clytiog am i ham
yn abal am briodi

plwc
gwaed dy galon a geulo
ai hen glosun wedi glytio
ai dyna 'r cyflog gai
am briodi rwiti 'n byrddwudio [~ breuddwydio]

[td. 35]
Hiran
taw a 'th dafod deifiog
na ddigia 'r hen ddun tonog
os byddi bodlon y fi a 'th wna
yn abal da dy gyflog

plwc
gad iddo Heilin hoiwlan
mi goda ngyflog [~ fy nghyflog] a 'm llaw fy hunan
am log f' arian barfan fraith
mi af lawer gwaith ar hiran

I’r brig
Back to the top

Adran nesaf
Next section