Adran o’r blaen
Previous section

Wynne, Ellis. Gweledigaetheu y Bardd Cwsc (Llundain: E. Powell, 1703), 5-49, 54-77.

Cynnwys
Contents

I. Gweledigaeth y BYD. 5
II. Gweledigaeth Angeu yn ei Frenhinllys isa. 54


[td. 5]

I. Gweledigaeth y BYD.


AR ryw brydnhawngwaith têg o
hâ [~ haf ] hir felyn tesog, cymmerais
hynt i ben un o Fynyddoedd
Cymru, a chyda mi Spienddrych
i helpu 'ngolwg [~ fy ngolwg ] egwan, i weled pell yn
agos, a phetheu bychain yn fawr; trwy 'r
awyr deneu eglur a 'r tês ysplenydd tawel
canfyddwn ymhell bell tros Fôr y Werddon,
lawer golygiad hyfryd. O 'r diwedd wedi
porthi fy Llygaid ar bôb rhyw hyfrydwch
o 'm hamgylch, onid oedd yr Haul ar gyrraedd
ei gaereu 'n y Gorllewin; gorweddais
ar y gwelltglas, tan syn-fyfyrio decced
a hawddgared (wrth fy ngwlâd fy
hun) oedd y Gwledydd pell y gwelswn
gip o olwg ar eu gwastadedd tirion; a
gwyched oedd gael arnynt lawn olwg, a
dedwydded y rhai a welseint gwrs y byd
wrthifi a 'm bâth: Felly o hir drafaelio

[td. 6]
â 'm Llygad, ac wedi â 'm Meddwl daeth blinder,
ac ynghyscod Blinder daeth fy Meistr
Cwsc yn lledradaidd i 'm rhwymo; ac â 'i
goriadeu [~ agoriadau ] plwm fe gloes ffenestri fy Llygaid
a 'm holl Synhwyreu eraill yn dynn ddiogel.
Etto gwaith ofer oedd iddo geisio
cloi 'r Enaid a fedr fyw a thrafaelio heb y
Corph: Canys diangodd fy Yspryd ar escill
Phansi allan o 'r corpws cloiedig: A chynta
peth a welwn i, yn f' ymyl dwmpath chwareu,
 â 'r fàth gâd-gamlan mewn Peisieu gleision
a Chapieu cochion, yn dawnsio 'n
hoew-brysur. Sefais ennyd ar fy nghyfyng
gyngor awn [~ a awn ] i attynt ai peidio, oblegid
ofnais yn fy ffwdan mai haid oeddynt
o Sipsiwn newynllyd, ac na wnaent âs lai
na 'm lladd i i 'w swpper, a 'm llyncu yn ddihalen:
Ond o hir graffu, mi a 'u gwelwn
hwy 'n well a theccach eu gwedd na 'r
giwed felynddu gelwyddog honno. Felly
anturiais nesau attynt, yn ara' dêg fel iâr
yn sengi ar farwor, i gael gwybod beth
oeddynt; ac o 'r diwedd gofynnais eu cennad
fel hyn o hyd y nhîn [~ fy nhin ]; Attolwg lan
gyn'lleidfa, 'r wy 'n deall mai rhai o bell
ydych, a gymmerech i Fardd i 'ch plith
sy 'n chwennych trafaelio? ar y gair distawodd
y trŵst, a phawb a 'i lygad arnai,
a than wichian, Bardd, ebr un, trafaelio eb
un arall, i 'n plith ni ebr y trydydd; erbyn
hyn mi adwaenwn rai oedd yn edrych

[td. 7]
arnai ffyrnicca o 'r cwbl: Yna dechreuasant
sibrwd o glust i glust ryw ddirgel swynion
ac edrych arnai, a chyda hynny torrodd
yr hwndrwd, a phawb a 'i afel yno' i, codasant
fi ar eu 'scwyddeu, fel codi Marchog
Sîr; ac yna ymaith â ni fel y Gwynt tros
Dai a Thiroedd, Dinasoedd a Thyrnasoedd,
a Moroedd a Mynyddoedd, heb allu dal
sulw ar ddim gan gyflymed yr oeddynt yn
hedeg. A phe' sy waeth, dechreuais ammeu
 nghymdeithion [~ fy nghymdeithion ] wrth eu gwaith yn
gwrthuno ac yn cuchio arnai eisieu canu
dychan i 'm Brenin fy hun. Wel', ebr fi
wrthi fy hun, yn iâch weithian i 'm hoedl;
f' â 'r carn-witsiaid melltigedig hyn â mi
i fwytty neu seler rhyw Bendefig, ac yno
i 'm gadawant i dalu iawn gerfydd fy
nghêg am eu lledrad hwy: Neu gadawant
fi yn noeth lumman i fferri ar Forfa Caer
neu ryw Oerle anghysbell arall. Ond
wrth feddwl fod y wynebeu a adwaenwn
i wedi eu claddu, â rheini 'n fy mwrw ac eraill
yn fy nghadw uwchben pob Ceunant,
deellais nad Witsiaid oeddynt, ond mai rhai
a elwir y Tylwyth têg. Ni chawn i attreg
nad dyma fi 'n ymyl yr anferth Gastell tecca
'r a welais i 'rioed, a Lynn tro mawr o 'i
amgylch: yma dechreuasant roi barn arnai;
awn âg e 'n anrheg i 'r Castell, ebr
un; nage crogyn ystyfnig taflwn ef i 'r
Llynn, ni thâl mo 'i ddangos i 'n Twysog

[td. 8]
mawr ni, meddei 'r llall; a ddywed e' ei
Weddi cyn cyscu? ebr y trydydd. Wrth
iddynt sôn am Weddi, mi a riddfenais ryw
ochenaid tuac i fynu am faddeuant a help;
a chynted y meddyliais, gwelwn ryw Oleuni
o hirbell yn torri allan, oh mor brydferth!
fel yr oedd hwn yn nesau 'r oedd fy
nghymdeithion i 'n tywyllu ac yn diflannu;
a chwippyn dyma 'r Disclair yn cyfeirio
tros y Castell attom yn union, ar hyn
gollyngasant eu gafel, ac ar eu hymadawiad
troesant attai guwch uffernol; ac
oni basei i 'r Angel fy nghynnal, baswn
digon mân er gwneud pastai cyn cael daiar.
Beth, eb yr Angel, yw dy neges di yma?
Yn wîr, f' arglwydd ebr finneu, nis gwn
i p'le yw yma, na pheth yw fy neges, na
pheth wy fy hun, na pheth aeth a 'm rhan
arall i, yr oedd genni bedwar aelod a phen,
a pha un ai gartre y gadewais, ai i ryw
geubwll, canys cô [~ cof ] 'genni dramwy tros lawer
o geunentydd geirwon, y bwriodd y
Tylwyth-têg fi, ys têg eu gwaith, nis gwn i
Syr, pe crogid fi. Têg eb ef y gwnaethent
 â thi oni bai 'nyfod [~ fy nyfod ] i mewn pryd
i 'th achub o gigweinieu Plant Annwfn.
Gan fod cymmaint dy awydd i weled
cwrs y Byd bach, cês orchymyn i roi i ti
olwg arno, fel y gwelit dy wallco 'n anfodloni
i 'th stâd a 'th wlâd dy hunan.
Tyrd gyda mi, neu dro, eb ef, a chyda 'r

[td. 9]
gair, a hi 'n dechreu torri 'r wawr, f' a 'm
cippiodd i 'mhell bell tu ucha 'r Castell,
ac ar scafell o gwmmwl gwyn gorphwysasom
yn yr entrych, i edrych ar yr Haul
yn codi, ac ar fy nghydymaith nefol oedd
lawer discleiriach na 'r Haul, ond bod ei
lewyrch ef ar i fynu gan y llen-gêl oedd
rhyngddo ac i wared. Pan gryfhaodd yr
Haul rhwng y ddau ddisclair, gwelwn y
Ddaiar fawr gwmpasog megis pellen fechan
gron ymhell odditanom. Edrych
yrwan, eb yr Angel, ac a roes i mi ddrychyspio
amgen nac oedd genni fi ar y mynydd.
Pan yspiais trwy hwn, gwelwn betheu
mewn modd arall, eglurach nac erioed o 'r
blaen. Gwelwn un Ddinas anferthol o
faintioli, a miloedd o Ddinasoedd a Theyrnasoedd
ynddi; a 'r Eigion mawr fel Llynntro
o 'i chwmpas, a moroedd eraill fel afonydd
yn ei gwahanu hi 'n rhanneu. O hir
graffu, gwelwn Hi yn dair Stryd fawr tros
ben; a Phorth mawr discleirwych ymhen
isa pob Stryd, a Thwr teg ar bob Porth, ac
ar bob Tŵr yr oedd Merch landeg aruthr
yn sefyll yngolwg yr holl Stryd; a 'r tri
Thwr o 'r tu cefn i 'r Caereu 'n cyrraedd at
odre 'r Castell mawr hwnnw. Ar ohyd
i 'r tair anferthol hyn, gwelwn Stryd groes
arall
, a honno nid oedd ond bechan a
gwael wrth y lleill, ond ei bod hi 'n lanwaith,
ac ar godiad uwch-law 'r Strydoedd

[td. 10]
eraill, yn mynd rhagddi uwch uwch tu a 'r
Dwyrein, a 'r tair eraill ar i wared tu a 'r
Gogledd at y Pyrth mawr. Ni fedrais i
ymattal ddim hwy heb ofyn i 'm cyfell a
gawn gennad i siarad. Beth ynteu, eb yr
Angel, ond siarad ti gwrando 'n ystyriol,
na orffo dywedyd yr un peth i ti ond unwaith.
Gwna' f' arglwydd, ac ertolwg,
ebr fi, ple yw 'r Castell draw yn y Gogledd?
Y Castell frŷ yn yr awyr, ebr ef, a pieu
Belial, Tywysog llywodraeth yr Awyr, a
Llywodraethwr yr holl Ddinas fawr obry,
fe 'i gelwir Castell Hudol, canys hudol mawr
yw Belial, a thrwy hudoliaeth y mae e 'n
cadw tan ei faner y cwbl oll a weli; oddieithr
y Stryd fechan groes accw. Twysog
mawr yw hwn, a miloedd o dwysogion
dano; Beth oedd Cæsar neu Alecsander fawr
wrth hwn? beth yw 'r Twrc a 'r hên Lewis o
Frainc ond gweision i hwn? Mawr, a mawr
tros ben yw gallu, a chyfrwysdra, a diwydrwydd
y t'wysog Belial a 'i luoedd hefyd sy
ganddo heb rifedi 'n y Wlâd isa. I ba beth
y mae 'r Merched yna 'n sefyll, ebr fi, a
phwy ydynt? Yn ara, eb yr Angel, un
cwestiwn ar unwaith; i 'w caru a 'u haddoli
y maent yna. Nid rhyfedd yn wir ebr fi,
a hawddgared ydynt, pettwn perchen traed
a dwylo fel y bûm, minneu awn i garu
neu addoli y rhain. Taw, taw, ebr ynte,
os hynny a wneit â 'th aelodeu, da dy fôd

[td. 11]
hebddynt: gwybydd ditheu yspryd angall,
nad yw 'r tair Twysoges hyn ond tair hudoles
ddinistriol. Merched y Twysog Belial,
a 'u holl degwch a 'u mwynder sy 'n
serenni 'r Strydoedd, nid yw ond wynebiad
ar wrthuni a chreulonder; mae 'r
Tair oddimewn fel eu Tâd, yn llawn o
wenwyn marwol. Och fi, ai possibl ebr
fi 'n athrist iawn, ar glwyfo o 'u cariad?
Rhy wir ysywaeth, ebr ef. Gwŷch gennit
y pelydru y mae 'r tair ar eu haddolwyr;
wel', ebr ef, mae yn y Pelydr accw lawer
swyn ryfeddol, mae e 'n eu dallu rhag gweled
bâch, mae e 'n eu synnu rhag ymwrando
a 'u perygl, ac yn eu llosci â thrachwant
diwala am ychwaneg o hono, ac ynte 'n
wenwyn marwol, yn magu ynddynt glefydon
anescorol, na ddichon un meddyg,
iè, nac angeu byth bythoedd ei hiachâu, na
dim oni cheir physygwriaeth nefol a elwir
edifeirwch, i gyfog y drwg mewn pryd cyn
y greddfo 'n rhybell, wrth dremio gormod
arnynt. Pam, ebr fi, na fynn Belial yr
addoliant iddo 'i hunan? Ond yr un peth
yw, eb ef: mae 'r hên Gadno yn cael ei addoli
yn eu ferched, oblegid tra bo dyn
ynglŷn wrth y rhain neu wrth un o 'r tair,
mae e 'n siccr tan nôd Belial, ac yn gwisco 'i
lifrai ef. Beth, ebr fi, y gelwch i 'r tair
Hudoles yna? Y bella draw, eb ef, a elwir
 Balchder, Merch hyna Belial; yr ail yw

[td. 12]
Pleser; ac Elw ydy 'r nesa yma; y Tair hyn
yw 'r Drindod y mae 'r Byd yn ei addoli. Atlygaf
henw 'r Ddinas fawr wallwfus hon,
ebr fi, os oes arni well henw na Bedlam
fawr? Oes ebr ef, he a elwir y Ddinas
ddihenydd
. Och fi, ai Dynion dihenydd,
ebr fi, yw 'r cwbl sy ynddi? Y cwbl oll,
ebr ynte, oddieithr ymbell un a ddiango
allan i 'r Ddinas ucha frŷ, sy tan y Brenin
IMMANUEL. Gwae finneu a 'm heiddo,
pa fodd y diangant, a hwythe 'n llygadrythu
fyth ar y peth sy 'n eu dallu fwyfwy,
ac yn eu hanreithio yn eu dallineb? Llwyr
amhossibl, ebr ynte, fyddei i undyn ddianc
oddiyma, oni bai fod IMMANUEL oddifrŷ
yn danfon ei Gennadon hwyr a
boreu i 'w perswadio i droi atto Ef ei hunion
Frenhin oddiwrth y Gwrthryfelwr, ac yn
gyrru hefyd i ymbell un anrheg o ennaint
gwerthfawr a elwir ffydd, i iro 'u llygaid;
a 'r sawl a gaffo 'r gwir ennaint hwnnw,
canys mae rhîth o hwn fel o bob peth arall
yn y Ddinas ddihenydd, ond pwy bynnac a
ymiro â 'r iawn ennaint, fe wêl ei friwieu
a 'i wallco, ac nid erys yma funud hwy pe
rhoe Belial iddo 'i dair Merch, iè, neu 'r
bedwaredd, sy fwya oll, am aros. Beth y
gelwir y Strydoedd mawr hyn, ebr fi?
Gelwir, ebr ynte, bob un wrth henw 'r
Dwysoges sy 'n rheoli ynddi; Stryd Balchder
yw 'r bella, y ganol Stryd Pleser, y nesa

[td. 13]
Stryd yr Elw. Pwy ertolwg, ebr fi, sy 'n
aros yn y Strydoedd yma? pa Iaith? pa
Ffordd? pa Genedl? Llawer, ebr ef, o
bob Iaith, a Crefydd, a Chenedl tan yr
Haul hwn, sy 'n byw ymhôb un o 'r Strydoedd
mawr obry; a llawer un yn byw ymhôb
un o 'r tair Stryd ar gyrsieu, a phawb
nesa 'r y gallo at y Porth: a mynych iawn
y mudant heb fedru fawr aros yn y naill,
gan ddäed ganddynt Dwysoges Stryd arall:
A 'r hên Gadno tan ei scafell yn gado i bawb
garu ei ddewis, neu 'r tair os mynn, siccra'
oll yw ef o hono. Tyrd yn nês attynt,
eb yr Angel, ac a 'm cippiodd i wared yn
y llen-gêl, trwy lawer o fwrllwch diffaith
oedd yn codi o 'r Ddinas, ac yn Stryd
Balchder descynnasom ar ben 'hangle o Blasdy
penegored mawr, wedi i 'r Cŵn a 'r Brain
dynnu ei Lygaid, a 'i berchenogion wedi
mynd i Loegr, neu Frainc, i chwilio yno am
beth a fasei can haws ei gael gartre, felly
yn lle 'r hên Dylwyth lusengar daionus
gwladaidd gynt, nid oes rwan yn cadw
meddiant ond y modryb Dylluan hurt, neu
Frain rheibus, neu Biod brithfeilchion, neu 'r
cyffelyb i ddadcan campeu y perchenogion
presennol. Yr oedd yno fyrdd o 'r fâth blasau
gwrthodedig, a allasei oni bai Falchder,
fod fel cynt yn gyrchfa goreugwyr, yn
Noddfa i 'r gweiniaid, yn Yscol Heddwch
a phob Daioni, ac yn fendith i fil o Dai

[td. 14]
bâch o 'u hamgylch. O ben y Murddyn
yma 'r oeddem yn cael digon o le, a llonydd
i weled yr holl Stryd o 'n deu-ty.
Tai têg iawn, rhyfeddol o uchder, ac o
wychder, ac achos da, o ran bod yno Ymerodron,
Brenhinoedd a Thwysogion 'gantoedd,
Gwŷr mawr a Bonheddigion fyrdd,
a llawer iawn o Ferched o bob gradd;
Gwelwn aml Goegen gorniog fel Llong ar
lawn hŵyl, yn rhodio megis mewn Ffrâm,
a chryn Siop Pedler o 'i chwmpas, ac wrth
eu chlustiau werth Tyddyn da o berlau:
a rhai oedd yn canu i gael canmol eu llais,
rhai 'n dawnsio i ddangos eu llun, eraill
oedd yn paentio i wellau eu lliw; eraill
wrth y Drŷch er's teir-awr yn ymbincio,
yn dyscu gwenu, yn symmud pinneu, yn
gwneud munudie' ac ystumieu. Llawer
mursen oedd yno, na wyddei pa sutt i agor
ei gwefuseu i siarad, chwaethach i
fwytta, na pha fodd o Wir ddyfosiwn i
edrych tan ei thraed; a llawer Yscowl
garpiog a fynnei daeru ei bod hi cystal
Merch fonheddig a 'r oreu 'n y Strŷd; a
llawer yscogyn rhygyngog a allei ridyllio
Ffâ wrth wynt ei gynffon. A mi 'n edrych
o bell ar y rhain a chant o 'r fâth,
dyma 'n dyfod heibio i ni globen o baunes
fraith ucheldrem ac o 'i lledol gant yn spio,
rhain 'n ymgrymmu megis i 'w haddoli,
ymbell un a roe beth yn ei llaw hi. Pan

[td. 15]
fethodd genni ddyfeisio beth oedd hi, gofynnais;
O ebr 'ynghyfaill, un yw hon sy
â 'i chynnyscaeth oll yn y golwg, etto gweli
faint sy o rai ffolion yn ei cheisio, a 'r
gwaela 'n abl, er sy arni hi o gaffaeliad;
hitheu ni fynn a gaffo ni cheiff a ddymuno, ac
ni sieryd ond a 'i gwell am ddywedyd o 'i
Mamm wrthi nad oes un gamp waeth ar
Ferch ieuanc na bod yn ddifalch wrth garu.
Ar hyn dyma baladr o ŵr a fasei 'n Alderman
ac mewn llawer o swyddeu yn dyfod
allan odditanom, yn lledu ei escill, megis
i hedeg, ac ynteu prin y gallei ymlwybran
o glun i glun fel ceffyl a phwn, o achos y
gêst a 'r Gowt ac amryw glefydon bonheddigaidd
eraill; er hynny ni cheiti ganddo
ond trwy ffafr fawr un cibedrychiad, a chofio
er dim ei alw wrth ei holl ditlau a 'i swyddau.
Oddi ar hwn trois yngolwg tu arall
i 'r Stryd lle gwelwn glamp o bendefig
ieuanc a lliaws o 'i ôl yn dêg ei wên, a llaes
ei foes i bawb a 'i cyrfyddei. Rhyfedd,
ebr fi, fod hwn a hwn accw 'n perthyn i 'r
un Stryd. O, yr un Dwysoges Balchder
sy 'n rheoli 'r ddau, ebr ynteu: Nid yw
hwn ond dywedyd yn dêg am ei neges, hèl
clôd y mae e 'r awron, ac ar fedr wrth hynny
ymgodi i 'r Swydd ucha 'n y Deyrnas;
hawdd ganddo wylo wrth y bobl faint yw
eu cam gan ddrwg swyddogion yn eu gorthrymmu;
etto ei fawrhâd ei hun, nid

[td. 16]
llesâd y Deyrnas yw corph y gainc. O hir
dremio canfûm wrth Borth y Balchder, Ddinas
dêg ar saith fryn, ac ar ben y Llys tra
ardderchog 'r oedd y Goron driphlyg a 'r Cleddyfeu
a 'r Goriadeu [~ agoriadau ] 'n groesion: wel'dyma
Rufain, ebr fi, ac yn hon y mae 'r Pâp yn
byw? ie fynycha' eb yr Angel, ond mae
ganddo Lŷs ymhob un o 'r Strydoedd eraill.
Gyfeiryd â Rhufain, gwelwn Ddinas
a Llys teg iawn, ac arno wedi derchafu 'n
uchel hanner lleuad ar Faner aur, wrth hyn
gwybûm mai 'r Twrc oedd yno. Nesa at y
Porth ond y rhain, oedd lŷs Lewis XIV. o
Ffrainc, fel y deellais wrth ei arfau ef, y
tair Flour-de-lis ar Faner arian ynghrôg uchel.
Wrth selu ar uchder a mawredd y
Llysoedd hyn, gwelwn lawer o dramwy o 'r
naill Lŷs i 'r llall, a gofynnais beth oedd yr
achos; oh! llawer achos tywyll, eb yr
Angel, sy rhwng y tri Phen cyfrwysgry
hyn a 'u gilydd: Ond er eu bod hwy 'n eu
tybio 'u hunain yn addas ddyweddi i 'r tair
Twysoges frŷ, etto nid yw eu gallu a 'u
dichell ddim wrth y rheini. Ie ni thybia
Belial fawr mo 'r holl Ddinas (er amled ei
Brenhinoedd) yn addas i 'w Ferched ef. Er
ei fod e 'n eu cynnyg hwy 'n briod i bawb,
etto ni roes e 'r un yn hollawl i neb erioed.
Bu ymorchestu rhwng y Tri hyn am danynt;
y Twrc a 'i geilw ei hun Duw 'r
ddaiar
, a fynnei 'r hyna 'n briod sef Balchder:

[td. 17]
Nagè, meddei Frenin Ffrainc, myfi
pieu honno sy 'n cadw fy holl ddeiliaid yn
ei Stryd hi, ac hefyd yn dwyn atti lawer o
Loegr a Theyrnasoedd eraill. Mynnei 'r
Spaen y Dwysoges Elw heb waetha i Holland,
a 'r holl Iddewon; Mynnei Loegr y Dwysoges
Pleser, heb waetha i 'r Paganiaid. Ond mynnei
'r Pâp y Tair, ar well rhesymmeu na 'r
lleill i gŷd: ac mae Belial yn ei gynnws
e 'n nesa attynt yn y tair Stryd. Ai am
hynny y mae 'r tramwy rwan, ebr fi? nagè
ebr ef, cyttunodd Belial rhyngddynt yn y
matter hwnnw er 's talm. Ond yr awron
fe roes y tri i wascu i penneu 'nghŷd, pa
fodd nesa y gallent ddifa y Stryd groes accw,
sef Dinas IMMANUEL, ac yn enwedig
un Llys mawr sy yno; o wir wenwyn
ei weled e 'n deccach Adeilad nac sy
yn y Ddinas ddihenydd oll. Ac mae Belial
yn addo i 'r sawl a wnêl hynny, hanner ei
Frenhiniaeth tra fo ef byw, a 'r cwbl pan fo
marw. Ond er maint ei allu a dyfned ei
ddichellion, er maint o Emprwyr Brenhinoedd
a Llywiadwyr cyfrwysgall sy tan ei
Faner ef yn yr anferth Ddinas ddihenydd,
ac er glewed ei fyddinoedd aneirif ef tu
draw i 'r Pyrth yn y Wlâd isa, etto, eb yr
Angel, cânt weled hynny 'n ormod o dâsc
iddynt: Er maint, er cryfed, ac er dichlined
yw 'r Mawr hwn, etto mae yn y Stryd
fâch accw Un sy Fwy nac ynteu. Nid oeddwn

[td. 18]
i 'n cael gwrando mo 'i resymmau angylaidd
ef yn iawn, gan y pendwmpian yr
oeddynt hyd y Stryd lithrig yma bob yn
awr; a gwelwn rai âg yscolion yn dringo
'r Twr, ac wedi mynd i 'r ffon ucha, syrthient
bendramwnwgl i 'r gwaelod: i ba le
y mae 'r ynfydion accw 'n ceisio mynd, ebr
fi? i rywle digon uchel, eb ef, ceisio y
maent dorri trysordy 'r Dwysoges. Mi
wrantaf yno le llawn, ebr fi. Oes, eb ef,
bob peth a berthyn i 'r Stryd yma, i 'w rhannu
rhwng y trigolion: Pob mâth o arfeu
rhyfel i orescyn ac ymledu; pob mâth o arfeu
 bonedd banerau, scwtsiwn, llyfreu acheu,
gwersi 'r hynafiaid, cywyddeu; pob
mâth o wiscoedd gwychion, storiâu gorchestol,
drychau ffeilsion; pob lliwieu a
dyfroedd i deccâu 'r wynebpryd; pob
uchel-swyddau a thitlau: ac ar fyrr iti, mae
yno bob peth a bair i ddyn dybio 'n well
o hono 'i hun, ac yn waeth o eraill nac y
dylei. Prif Swyddogion y Trysordy hwn
yw Meistred y Ceremoniau, Herwyr,
Achwyr, Beirdd, Areithwyr, Gwenieithwyr,
Dawnswyr, Taelwriaid Pelwyr, Gwniadyddesau
a 'r cyffelyb. O 'r Stryd fawr
hon, ni aethom i 'r nesa lle mae 'r dwysoges
 Elw yn rheoli, Stryd lawn a chyfoethog
aruthr oedd hon, etto nid hanner mor
wŷch a glanwaith a Stryd Balchder, na 'i
phobl hanner mor ehud wyneb-uchel, canys

[td. 19]
dynion llechwrus iselgraff oedd yma gan
mwyaf. Yr oedd yn y Stryd hon fyrdd o
Hispaenwyr, Hollandwyr, Venetiaid, ac Iddewon
yma a thraw; a llawer iawn o hên bobl
oedrannus. Attolwg Syr, ebr fi, pa ryw o
ddynion yw y rhain? Rhyw Siôn lygad y
geiniog
, eb ynte, yw 'r cwbl. Yn y pen isa, cei
weled y Pâp etto, Gorescynnwyr Teyrnasoedd
a 'i Sawdwyr, Gorthrymwyr Fforestwyr,
Cauwyr y Drosfa gyffredin, Ustusiaid
a 'u Breibwyr, a 'u holl Sîl o 'r cyfarthwyr
hyd at y ceisbwl: O 'r tu arall, ebr ef,
mae 'r Physygwyr, Potecariaid, Meddygon;
Cybyddion, Marsiandwyr, Ceibddeilwyr
Llogwyr; Attalwyr degymeu, neu gyflogeu,
neu renti, neu lusenau a adawsid at Yscolion,
Lusendai a 'r cyfryw: Porthmyn,
Maelwyr a fydd yn cadw ac yn codi 'r
Farchnad at eu llaw eu hunain: Siopwyr
(neu Siarpwyr) a elwant ar angen, neu
anwybodaeth y prynwr, Stiwardiaid bob
gradd, Clipwyr, Tafarnwyr sy 'n yspeilio
Teuluoedd yr oferwyr o 'u , a 'r Wlâd o 'i
Haidd at fara i 'r tlodion. Hyn oll o Garnlladron,
ebr ef; a mân-ladron yw 'r lleill,
gan mwya sy ymhen ucha 'r Stryd, sef
Yspeilwyr-ffyrdd, Taelwriaid, Gwehyddion,
Melinyddion, Mesurwyr gwlŷb a sŷch a 'r
cyffelyb. Ynghanol hyn, clywn ryw anfad
rydwst tu a phen isa 'r Stryd, a thyrfa
fawr o bobl yn ymdyrru tu a 'r Porth, a 'r

[td. 20]
fath ymwthio ac ymdaeru, a wnaeth i mi
feddwl fod rhyw ffrae gyffredin ar droed,
nes gofyn i 'm cyfaill beth oedd y matter;
Trysor mawr tros ben sy 'n y Tŵr yna, eb
yr Angel, a 'r holl ymgyrch sy i ddewis
Trysorwr i 'r Dwysoges yn lle 'r Pâp a drowyd
allan o 'r Swydd. Felly nineu aethom
i weled y 'Lecsiwn. Y Gwŷr oedd yn sefyll
am y Swydd oedd y Stiwardiad, y Llogwyr, y
Cyfreithwyr a 'r Maersiandwyr, a 'r cyfoethocca
o 'r cwbl a 'i cai: (oblegid pa mwya sy gennit,
mwya gei ac y geisi, rhyw ddolur diwala
sy 'n perthyn i 'r Stryd.) Gwrthodwyd y
Stiwardiaid y cynnyg cynta, rhag iddynt
dlodi 'r holl Stryd, ac fel y codaseint eu
Plasau ar furddynnod ei Meistred, felly
rhag iddynt o 'r diwedd droi 'r Dwysoges
ei hun allan o feddiant. Yna rhwng y tri
eraill yr aeth y ddadl; mwy o Sidaneu
oedd gan y Marsiandwyr, mwy o Weithredoedd
ar Diroedd gan y Cyfreithwyr, a
mwy o Godeu llownion, a Bilieu a Bandieu
gan y Llogwyr. Hai, ni chyttunir heno,
eb yr Angel, tyrd ymaith, cyfoethoccach
yw 'r Cyfreithwyr na 'r Marsiandwyr, a
chyfoethoccach yw 'r Llogwr na 'r Cyfreithwyr,
a 'r Stiwardiaid na 'r Llogwyr, a Belial
na 'r cwbl, canys ef a 'u pieu hwy oll a 'u
petheu hefyd. I ba beth y mae 'r Dwysoges
yn cadw 'r Lladron hyn o 'i chylch, ebr
fi? Beth gymmwysach, eb ynte, a hi 'n

[td. 21]
Ben-lladrones ei hun. Synnais ei glywed
e 'n galw 'r Dwysoges felly, a 'r Bon'ddigion
mwya yno, yn Garn-lladron; Attolwg
f' arglwydd, ebr fi, pa fodd y gelwch y
Pendefigion urddasol yna yn fwy Lladron
na 'Speilwyr-ffyrdd? Nid wyti ond ehud,
ebr ef: Onid yw 'r cnâ êl â 'i gleddy 'n ei
law a 'i reibwyr o 'i ôl, hyd y byd tan ladd,
a llosci, a lladratta Teyrnasoedd oddi ar eu
hiawn berch'nogion, ac a ddisgwyl wedi
ei addoli yn Gyncwerwr, yn waeth na Lleidryn
a gymer bwrs ar y Ffordd-fawr? Beth
yw Taeliwr a ddŵg ddarn o frethyn, wrth
Wr mawr a ddŵg allan o 'r Mynydd ddarn
o Blwy? Oni haeddei hwn ei alw 'n Garnlleidr
wrth y llall? ni ddûg hwnnw ond cynhinion
oddiarno ef, eithr efe a ddûg oddiar
y tlawd fywioliaeth ei anifail, ac wrth hyn-
ny, ei fywioliaeth ynteu a 'i weiniaid. Beth
yw dwyn dyrneid o flawd yn y Felin,
wrth ddwyn cant o hobeidieu i bydru, i
gael gwedi werthi un ymhrîs pedwar? Beth
yw Sawdwr lledlwm a ddycco dy ddillad
wrth ei gleddyf, wrth y Cyfreithwyr a
ddwg dy holl stât oddiarnat, â chwil gwydd,
heb nac iawn na rhwymedi i gael arno? A
pheth yw Pigwr-pocced, a ddygo bumpynt,
wrth gogiwr dîs, a 'th yspeilia o gantpunt
mewn traean nôs? A pheth yw Hwndliwr
ath siommei mewn rhyw hên geffyl,
methiant, wrth y Potecari a 'th dwylla o 'th

[td. 22]
arian a 'th hoedl hefyd am ryw hên physygwriaeth
fethedig? Ac etto, beth yw 'r
holl Ladron hyn wrth y Pen-lladrones fawr
yna sy 'n dwyn oddiar y cwbl yr holl betheu
hyn, a 'u calonneu, a 'u heneidieu yn
niwedd y ffair. O 'r Strd fawaidd anrhefnus
hon, ni aethom i Stryd y Dwysoges
Pleser, yn hon gwelwn lawer o Fritaniaid,
Ffrancod, Italiaid, Paganiaid, &c. Twysoges
lân iawn yr olwg oedd hon, â gwîn
cymmysc yn y naill law, a chrŵth a thelyn
yn y llall: ac yn ei Thrysorfa aneirif
o blesereu a theganeu i gael cwsmeriaeth
pawb, a 'u cadw yn gwasanaeth ei Thâd,
Iè, 'r oedd llawer yn dianc i 'r Stryd fwyn
hon, i fwrw tristwch eu colledion a 'u dyledion
yn y Strydoedd eraill. Stryd lawn
aruthr oedd hon, o bobl ieuanc yn enwedig;
a 'r Dwysoges yn ofalus am foddio
pawb a chadw saeth i bôb nôd. Os sychedig
wyt, mae i ti yma dy ddewis ddiod:
Os ceri ganu a dawnsio, cei yma dy wala.
Os denodd glendid hon, di i chwantio
corph Merch, nid rhaid iddi ond codi bŷs
ar un o Swyddogion ei Thâd (sy o 'i hamgylch
bôb amser er nas gwelir) a hwy a
drosglwyddant iti fenyw yn ddiattreg;
neu gorph putten newydd gladdu, a hwytheu
 ânt i mewn iddo yn lle enaid, rhag i ti
golli pwrpas mor ddaionus. Yma mae tai
têg a gerddi tra hyfryd, perllannau llownion,

[td. 23]
llwyni cyscodol, cymmwys i bob dirgel
ymgyfarfod i ddal adar, ac ymbell gwnningen
wen: afonydd gloew tirion i 'w pyscotta,
meusydd maith cwmpasog, hawddgar
i erlid ceunach a chadno. Hyd y Strŷd
allan gwelit chwareuon Interlud, siwglaeth a
phob castieu hûg, pob rhyw gerdd faswedd
dafod a thant, canu baledeu, a phôb digrifwch;
a phob rhyw lendid o Feibion a
Merched yn canu ac yn dawnsio, a llawer
o Stryd Balchder yn dyfod yma i gael eu
moli a 'u haddoli. Yn y tai, gwelem rai ar
welâu sidanblu yn ymdrobaeddu mewn
trythyllwch: rhai 'n tyngu ac yn rhegu
uwchben y Dabler, eraill yn siffrwd y Disieu
a 'r Cardieu. Rhai o Stryd Elw a chanddynt
ystafell yn hon, a redeint yma a 'u harian iw
cyfry, ond ni arhoent fawr rhag i rai o 'r
aneirif deganeu sy yma eu hudo i ymadel â
pheth o 'u harian yn ddi-lôg. Gwelwn eraill
yn fyrddeidieu yn gwledda, a pheth o
bob creadur o 'u blaen; a chwedi i bob un
o saig i saig folera cymmaint o 'r dainteithion,
ac a wnaethei wledd i ddŷn cymmedrol
tros wythnos, na bytheirio oedd y
grâs bwyd, yna moeswch iechyd y brenin,
yna iechyd pob cydymaith da, ac felly
ymlaen i foddi archfa 'r bwydydd, a gofalon
hefyd: yna Tobacco, yna pawb a 'i Stori
ar ei gymydog, os gwir, os celwydd, nis
gwaeth, am y bo hi 'n ddigrif, neu 'n ddiweddar,

[td. 24]
neu 'n siccr, os bydd hi rhywbeth
gwradwyddus. O 'r diwedd rhwng ymbell
fytheiriad trwm, a bod pawb â 'i bistol pridd
yn chwythu mŵg a thân, ac absen iw
gymydog, a 'r llawr yn fudr eusys rhwng
colli diod a phoeri, mi ofnais y gallei gastie'
butrach na rheini fod yn agos, ac a ddeisyfiais
gael symmud. Oddi yno ni aethom
lle clywem drŵst mawr, a churo a dwndrio,
a chrio a chwerthin, a bloeddio a
chanu. Wel'dyma Fedlam yn ddiddadl,
ebr fi. Erbyn i ni fyned i mewn, darfasei 'r
ymddugwd, ac un ar y llawr yn glwtt, un
arall yn bwrw i fynu, un arall yn pendwmpian
 uwchben aelwyded o fflagenni tolciog,
a darneu pibelli a godardeu; a pheth erbyn
ymorol, ydoedd ond cyfeddach rhwng saith
o gymdogion sychedig, Eurych, a Lliwydd, a
Gof, Mwyngloddiwr, 'Scubwr-simneiau, a Phrydydd,
ac Offeiriad a ddaethei i bregethu sobrwydd,
ac i ddangos ynddo 'i hun wrthuned
o beth yw meddwdod; a dechreu 'r
ffrwgwd diweddar oedd dadleu ac ymdaeru
fasei rhyngddynt, p'run oreu o 'r seithryw
a garei bot a phibell; a 'r Prydydd
aethei â 'r maes ar bawb ond yr Offeiriad, a
hwnnw, o barch i 'w siacced, a gawsei 'r
gair trecha, o fod yn ben y cymdeithion
dâ, ac felly cloes y Bardd y cwbl ar
gân:


[td. 25]

O 'r dynion p'le 'r adwaenych,
A 'r ddaiar faith saith mor sych,
A 'r goreu o 'r rhain am gwrw rhudd,
Offeiriedyn a Phrydydd.

I’r brig
Back to the top

Adran nesaf
Next section