Adran o’r blaen
Previous section


Crefydd y Gaurs neu 'r Gueres yn Persia.


MAE 'r bobl hyn mor grefyddol, ag na enwant
eu duw ar un achos, heb lawer iawn o anrhydedd
a pharch. Maent yn addef iddo yr un
priodoliaethau a ninnau; ac yn edrych arno ef yn
farnwr goruchel, gwobrwywr haelionus, cyfiawn,
a thrugarog, ac yn barod i roi maddeuant; bod
angylion a diafliaid yn wasanaethwyr dano, ac yn
gweinyddu drosto dda a drwg. Mae 'r Gaurs hefyd
yn meddwl bod dau angel yn perthyn i bob dyn
yn neillduol; ac eraill i bob mis a phob diwrnod
trwy 'r flwyddyn; ac i 'r rhai'n y maent yn cyfeirio
eu gweddiau, yn ol y dull a 'r drefn y maent wedi
eu gosod i lawr yn eu cyfraith; canys er eu bod yn
credu fod un Duw ag sy 'n llywodraethu pob peth,
etto, megis Paganiaid eraill, y maent yn cyfeirio eu
gweddiau at dduwiau o is radd, y rhai y maent yn
gyfrif fel yn gyfryngwyr ac eiriolwyr drostynt. Ni
welwn i 'r ddefod hon gael ei harferyd gan y Groegiaid
yn gystal a 'r Rhufeiniaid; ac onid ê, pa ham y
maent yn gweddio ar y seintiau i fod yn eiriolwyr
drostynt at Dduw?

Mae 'r Gaurs yn haeru bod eu crefydd hwy wedi
cael ei chynnal yn ddirwystr er amser Noa; ond
os collodd y bobl hyn eu llywodraeth wladol, hwy
a allant ymfalchio fod ganddynt ganlynoliad o offeiriaid
a dull sefydledig o wasanaeth grefyddol er
dyddiau Zoroaster; ac y maent yn addef fod Duw,
neu egwyddor uwchlaw da a drwg; yr hyn yr oedd
yr hen Bersiaid yn ei ddala fod yn awdwr goleuni
a thywyllwch.

Maent yn credu, yn ol athrawiaeth Zoroaster, i 'r
byd gael ei greu mewn chwech o dymhorau, pob un
yn cynnwys hyn a hyn o ddyddiau; sef, yn y 45 diwrnod

[td. 35]
cyntaf i Dduw greu 'r nefoedd; yn y 60 nesaf,
iddo greu 'r dyfroedd; mewn 75 iddo greu 'r ddaear;
yn y 30 nesaf y llysiau a 'r ffrwythau; mewn 80 yr
holl greaduriaid ond dyn; ac yn y 75 diwrnodau
nesaf, y creodd ef deidau holl ddynolryw, yr hyn sy 'n
gwneuthur i fynu 365, sef blwyddyn gyfan.

Mae eu hoffeiriaid yn gorfod gwilied ddydd a nos
i gadw ar gyn y tân cyssegredig yn y temlau, yr
hwn, meddant hwy, nid yw byth yn cael ei ddiffodd;
ac os hynny a ddigwydd, mae ef yn cael ei ennyn
drachefn oddiwrth y pethau mwyaf pur, megis
mellt, ignus fatus, neu rwbian dau bren ynghyd
hyd ne's ennynont yn dân goleu.

Mae 'r Gaurs hefyd yn dala, fel ag yr oedd y byd
i gael ei liosogi a 'i drigfannu gan ddau ddyn yn
unig, i Dduw ordeinio i Efa ddwyn dau efyll bob
dydd i 'r byd, ac nad oedd i angeu gael awdurdod ar
eu had dros fil o flynyddau; i satan demtio 'n teidau
cyntaf, er mwyn eu gwneuthur hwy yn atgas yng
olwg Duw eu Creawdr; fod Duw yn gydwybodol
o falais yspryd y tywyllwch; ni thybiodd yn gyfleus
dynnu hynny o ddrwg yn llwyr oddi wrtho, ond a
gymmerodd y drefn ganlynol i rwystro 'r effaith o
hono:—Fe sefydlodd ryw nifer o angylion i fod yn
fugeiliaid ac yn amddiffynwyr i 'w greaduriaid; fe
wnaeth Hamael yn olygwr dros y nefoedd; Acrob
yn oruchwiliwr dros angylion yr haul, y lleuad, y
ddaear, y dyfroedd, dynion, llysiau, a holl greaduriaid
y byd. Er hyn i gyd fe gynhyddodd drygioni,
ac fe aeth dynion yn waeth ac yn fwy gwrthwyneb
yn ymhob ffordd, ne's i Dduw ddanfon llifeiriaint
o ddyfroedd i 'w difetha oddiar wyneb y ddaear.


Crefydd yr Indiad o fewn i 'r Ganges.


ER bod yma lawer o grefyddau wedi eu gosod i
fynu gan y bobl ag sy 'n cymmeryd arnynt
enw crist'nogion, ni wn i a ydynt hwy yn yr ymweddiad

[td. 36]
lawer yn well nâ 'r Indiaid. Maent yn
credu fod llawer o fydoedd wedi bod y naill ar ol y
llall, heb un achos o greadigaeth, ac hefyd aneirif o
dduwiau yn eu llywodraethu; i 'r olaf o 'r rhai'n y
maent hwy weithiau yn cynnyg eu herfyniadau;
ond ymhob adfyd y maent yn gwneuthur eu cyfarchiad
cyntaf i 'r diafol, yn addunedu iddo, ac yn eu
cwplau yn ddiesgeulusdod; ac wrth fwytta, cyn y
profont dammaid eu hunain, maent yn taflu rhan o
hono dros eu hysgwyddau mewn ffordd o offrwm.
Y bobl hynny sy 'n byw o ddeutu Bengal a addolant
yr afon Ganges; ac fel y dywedwyd o 'r blaen,
cymmaint yw ffolineb y bobl ddwlon hyn, eu bod
yn meddwl pe b'ai [~ bai ] ddyn ar bwynt marwolaeth, ond
cael yfed rhyw ychydig o 'r dwfr hyn, y cai ei enaid
yn uniawn ei ddwyn i baradwys.

Yn Goa, heblaw llawer o ddelwau dychrynedig
i 'r olwg, hwy a addolant y peth cyntaf a gyfarfyddant
yn y boreu dros yr holl ddiwrnod hwnnw, yn
enwedig os mochyn a fydd; a phob lleuad newydd
maent yn y gyfarch â rhyw ddeisyfiadau ar ben eu
dau-lin. Ond i ddiweddu 'r hanes yn y parthau
hyn—Mae gan pobl Narising a Bisnagar ddelw, at
yr hon y mae llawer iawn o bererinion yn tramwy
â rhaffau am eu gyddfau, a chyllill wedi sticco yn eu
coesau a 'u breichiau; ac os digwydd i 'r rhai'n fyned
yn sicrach, y mae hynny yn cael ei gyfrif yn sancteiddrwydd.
Mae 'r ddelw hon bob blwyddyn yn
cael ei chario o ddeutu gan liaws o bobl, morwynion
 â cherddorion yn myned o 'i blaen: os digwydd
i bererin gael ei wasgu, neu ei lethu i farwolaeth,
dan droellau 'r cerbyd fo 'n ei chario, y mae ei ludw
yn cael ei gadw fel peth sanctaidd. Mae 'r eiddynwyr
gwallgofus hyn yn gollwng eu gwaed mewn
ffordd o offrwm, a rhai o 'r benywod mor haelionus
a phutteinio eu hunain i gael arian at gadwraeth y
ddelw, neu yn hytrach i 'r offeiriaid.


[td. 37]


Crefydd y Tartariaid, Suberiaid, a 'r Tibetiaid.


MAE crefydd y Tartariaid ryw beth yn debyg
i 'w cyfraith wladol, ac yn gyffredin wedi ei
haddasu at hynny o 'u cymmydogaethau; canys mae
yma rai Mahometaniaid, Gentws, Groegiaid, a 'r
grefydd Babaidd. Rhai o honynt yw 'r gwaethaf o
eilun-addolwyr, ac yn addoli delwau bychain wedi
eu gwisgo i fynu â hen garpiau. Mae gan bob un
dduw iddo ei hun, ac yn gwneuthur â hwynt fel y
mynnont, os na fydd pob peth yn myned wrth eu
bodd. Ond crefydd a llywodraeth teyrnas y Tibetiaid
a 'r Lasiaid, ynghyffiniau China, yw 'r mwyaf
hynod o honynt oll. Mae 'r Tibetiaid yn cael eu
llywodraethu gan ddyn, neu dduw-dyn, yr hwn y
maent yn ei alw Dalai Lama, i 'r hwn y maent yn
talu 'r fath wageddol barch ac anrhydedd, fel ag y
mae ymmerawdwr China, a 'r holl arglwyddi mwyaf,
yn edrych arnynt eu hunain yn ddedwydd, trwy roi
anrhegion gwerthfawr, i gael rhyw beth oddiwrtho
at wisgo am eu gyddfau, fel yn ymddiffyniad rhag
amryw drallodion ac adfyd. Mae 'r duw-dyn hwn
yn cael ei gadw mewn palas ardderchog ar ben
mynydd Patuli, yr hwn sydd wedi ei addurno â
pheth aneirif o berlau a meini gwerthfawr, ac yn
cael ei oleuo â rhifedi mawr o lampau. Mae 'r duwdyn
yma yn cael ei ddangos yn eistedd ar orsedd
ardderchog, a chwedi ei ddialladu mewn gwisg gostfawr
at dderbyn addoliad gan y bobl, y rhai sydd yn
ymgynnull atto o bob cwr o 'r wlad helaeth hon, i
ymostwng o 'i flaen, ac yn ei weled yn anrhydedd
mawr i gael cusanu ei draed.

Meddyliau y rhai ag sydd yn cael eu cyfrif yn
bobl fwyaf deallus ymhlith y Tibetiaid yw, pan
fyddo 'r Grand Lama mewn wyneb i farw, naill ai o
ran oedran neu o ryw glefyd, nad yw ei enaid ond
gadael ei hen sych gyfanneddiad i edrych am un
arall mwy ifangc a gwell i drigfannu ynddo, yr hyn

[td. 38]
sy 'n cael ei ganfod yn fynych gan rai o 'r Tayshoo
Lama mewn un arall. Yn y dull hyn maent yn
peri i 'r bobl gredu ei fod yn parhau yn dragywyddol,
o herwydd y mae 'r offeiriaid, ag sydd
â 'r holl awdurdod yma yn eu dwylo, yn gosod un
arall yn ei le mor debyg iddo a fo bossibl; a phan y
byddo ef marw, maent yn ei gladdu mor ddirgel, fel
nad yw 'r bobl yn gyffredin yn deall dim llai nad
yw ef yn byw byth.

Mae crefydd arall yn arddeladwy ymhlith y Tartariaid,
a elwir Schamanism. Mae proffeswyr y sect
hon yn cyfaddef fod un goruchaf Dduw, gwneuthurwr
a chynhaliwr pob peth; ei fod ef yn caru ei
greadigaeth a 'i greaduriaid; yn gwybod pob peth,
ac yn hollalluog; ond nad yw ef ddim yn edrych
cymmaint ar weithrediadau dynion, o herwydd ei
fod yn rhy fawr iddynt wneuthur dim yn ei erbyn,
neu chwanegu dim at ei anrhydedd. Ond y maent
hwy 'n meddwl ei fod wedi rhannu awdurdodau 'r
byd hwn dan amryw swyddwyr eraill o îs radd, yn
enwedig i un a elwir Itoga, yr hwn, meddant hwy,
yw duw 'r ddaear, i ba un y rhoddant eu holl addoliad.
Maent yn credu fod bywyd ar ol hwn, a bod
diafliaid ac ysprydion drwg, y rhai sy 'n fynych yn
drygu ac yn poeni dynion yn y bywyd; am hynny
y maent yn ceisio heddychu â hwynt trwy offrymmau,
a rhoi gwobrwyon gwerthfawr iddynt.


Hanes y Grefydd Baganaidd yn America.


O 'r dwyrain ni gawn droi 'n hwynebau i barthau
gorllewinol y byd; ac os cymmerwn olwg fer
ar rai o 'r cenhedlaethau mwyaf nodedig ymhlith yr
Indiaid, ni gawn weled fod eilun-addoliaeth yn eu
plith hwynt yn agos o 'r un lliw. Yn Firginia y
mae 'r trigolion ag sydd etto heb gael eu hymchwelyd
yn grist'nogion, a chanddynt ryw idea am y
goruchaf Dduw, yr hwn, meddant hwy, sydd er pob

[td. 39]
tragywyddoldeb; maent yn dweud, pan greodd Duw
y byd, iddo ef wneuthur llawer o dduwiau o îs radd,
at fod yn offerynau yn y greadigaeth; ac ar eu hol
hwynt iddo greu 'r haul, y lleuad, a 'r sêr, trwy
effaith y rhai y mae 'r byd yn cael ei lywodraethu.
Nid oes ganddynt un meddwl am ragluniaeth, am
hynny nid ydynt yn rhoi un addoliad i 'r dwyfol
Fod. Am y diafol, maent yn meddwl fod yn angenrheidiol
i ymheddychu ag ef, rhag iddo ddinystrio
eu hiechyd a 'u cyfoeth, neu ymweled â hwynt
mewn taranau ac ystormydd dychrynllyd; yn yr
achos hyn maent yn offrymmu plant bychain iddo
er mwyn ei radloni. Mae gan y rhai'n beth aneirif
o ddelwau, ond y rhan fwyaf o 'u haddoliadau
yw dawnsio a lleisio o ddeutu 'r tân, a chlindarddad
rhyw degan yn eu dwylo, ffystio 'r daear â cherrig,
ac offrwm tobacco, gwêr, a gwaed, ar allorau, wedi
eu gwneuthur o gerrig. Eu meddyliau mewn perthynas
i fyd arall, sy 'n debyg i 'r Mahometaniaid, canys
mae eu hoffeiriaid yn addo iddynt bob pleserau,
benywod glân, gerddi hyfryd, a thragywyddol gynhuddiad
o honynt; ond i 'r rhai drwg maent yn bygwth
y cânt eu taflu i lynoedd o dân, a 'u poeni gan
fath o hen fenywod, o ddull anferth a dychrynedig.

Yn Canada mae 'r trigolion yn credu fod un Duw
hollalluog, creawdwr a chynhaliwr bob peth, yr
hwn maent yn ei alw, Yspryd mawr y bywyd; maent
yn tybied ei fod ef yn gynhwysedig ymhob peth, yn
gweithredu, ac yn peri symmudiad a chynhuddiad
i holl fywiolion a ffrwythau 'r ddaear; am hynny
maent yn cymmeryd arnynt ei addoli mewn pob
gwrthddrych ag sy 'n ymddangos yn hardd, yn enwedig
pethau glân a chiwrain, megis yr haul, y sêr,
a 'r cyfryw oleuadau nefol. Pob dim ag sydd tu
hwnt i 'w deall, maent yn tybied mai ysprydoedd
ydynt; o 'r cyfryw maent yn credu fod dau fath, sef,
rhai da, ag sy 'n achos o bob llywddiant, a 'r lleill yn
ddrwg awdwyr o bob aflwyddiant a ddigwyddo
iddynt. Nid ydynt yn offrymmu dim creaduriaid

[td. 40]
byw i 'r ysprydion drwg, ond rhyw feddiannau ag y
maent hwy yn eu derbyn oddiwrth eu gelynion; a
phan y bont yn offrymmu, mae 'n rhaid bod yr awyr
yn glir: yna mae pob un yn gosod ei offrwm ar garn
o goed, a phan ddel yr haul yn ddigon uchel, mae 'r
plant yn ei dano oddiamgylch, ac yn ei losgi, tra
mae 'r milwyr yn dawnsio ac yn canu, yr hen bobl
yn bloeddio ar yr ysprydion drwg, ac yn cynnyg
iddynt bibau o thybacco; yn y modd hyn maent yn
parhau dawnsio, canu, a bloeddio, hyd ne's machludo
'r haul, oddieithr ambell gettyn y maent yn eistedd
i lawr i smocco.

Yn Florida, yr haul yw 'r ddelw fwyaf, yr hon
maent yn addoli unwaith bob blwyddyn fel hyn:—
Hwy a gymmerant groen bwch, ac a 'i llanwant â
phob math o ffrwythau a llysiau peraidd, ac addurnant
ei gyrnau a 'i wddf â rhybanau, gan ei osod ar
gorph o hen bren, a 'i ben at yr haul; yna, hwy a
benlyniant, ac a weddiant am i 'r haul eu bendithio
hwynt, a 'r cyfryw ffrwythau ag y maent yn eu hoffrymmu
iddo. Cyn yr elont i ryfel, y maent yn troi
gyd â pharch mawr at yr haul, ac yn dymuno arno
roddi llwyddiant a buddugoliaeth iddynt ar eu gelynion;
yn hyn, os digwydd iddynt fod yn llwyddianus,
maent yn talu mawr ddiolchgarwch am dano;
ac mewn ffordd o offrwm, maent yn lladd iddo rai
o 'u plant hynaf, trwy eu llabyddio â rhyw ddelbren,
a churo allan eu 'mhennyddiau [~ ymenyddiau ].

Yn Peru, y mae 'r bobl yn gyffredin yn addef fod
un goruchaf-lywodraethwr ab bob peth, ac yn ei alw,
Pacacamac, neu Greawdwr rhyfeddol y nef a 'r
ddaear. Iddo ef y maent yn offrymmu y pethau
mwyaf gwerthfawr yn eu meddiant, ac yn talu iddo
y fath barch ac anrhydedd, yn gymmaint a bod eu
brenhinoedd a 'u hoffeiriaid yn myned i mewn i 'w
temlau a 'u cefnau at yr allor, ac felly i maes drachefn,
am nad ydynt yn beiddio gymmaint ag edrych
ar ei ddelw sanctaidd. Ond heb law hwn y
maent yn addoli 'r haul, o herwydd y bendithion y

[td. 41]
mae 'r byd yn ei dderbyn oddiwrtho; y maent yn
edrych ar y lleuad, fel yn chwaer, neu 'n wraig i 'r
haul, a 'r sêr, fel merched neu wasanaethwyr y tŷ.
Ymhlith y sêr y mae ganddynt barch mawr i 'r blaned
gwener, fel y maent yn tybied ei bod hi yn un
o genhadon yr haul. Mae 'r Indiaid yma yn ofnus
iawn o fellt a tharanau, ac yn edrych arnynt fel yn
ddialeddwyr drygioni; ond mae ganddynt barch hynod
i fwa 'r glaw, ac y mae eu brenhinoedd yn eu
gwisgo yn eu coat of arms. Nid ydynt yma fyth
yn offrymmu dynion ond ar ryw achosion pwysfawr
a nodedig, megis clefyd, coroniad brenin, neu
wrth fyned i ryfel, a chyhoeddus erfyniadau am lwyddiant
mewn rhyw bethau neillduol; ar y cyfryw
amser y maent yn aberthu plant o bedair i ddeng
mlwydd oed.

Yn Mexico mae 'r hen Baganiaid sy 'n cyfaneddu
y wlad hon yn credu fod un Duw, gwneuthurwr
a chynhaliwr y cwbl oll: etto y maent yn rhoddi
eu holl addoliad i ddelwau, o ba rai y mae ganddynt
beth aneirif, rhai o goed, eraill o gerrig; ond eu
delwau pennaf ydynt wedi eu gwneuthur o aur, neu
o ryw fettel gwerthfawr. Ymhlith y rhai'n mae
dau ryw neillduol, sef, un o bren, wedi ei addurno
ag aur a pherlau, i arwyddo 'r haul, am hynny yn
eistedd mewn cadair o liw 'r wybr, yn arwyddo 'r
ffurfafen, a phlu ar ei phen, yn arwyddo ei llewyrch
bendigedig a gogoneddus. Y llall y maent yn ei
alw yn dduw 'r edifeirwch; mae hon wedi ei gwneud
o garreg ddû ddisglair, ac yn ei law asswy mae 'n
dala disgl aur, yn loyw fel gwydr, ymha un y maent
yn tybied ei bod yn gweled eu holl weithredoedd
daearol. Yn y llaw ddehau y mae gwialen, bwa, a
phedair saeth, i ddial ar y troseddwyr; am hynny y
maent mewn ofn mawr, rhag i 'r ddelw hon weled eu
beiau, a gosod rhyw gosp neu aflwydd arnynt am y
cyfryw. Pan fyddo diffyg ar yr haul, maent yn
meddwl ei fod yn ddig wrthynt, ac yn cymmeryd
arnynt wybod am beth, wrth edrych ar ei hwyneb;

[td. 42]
ond pan fo 'r lleuad dan ddiffyg, maent yn tybied ei
bod yn glaf; os digwydd iddo fyned drosti, maent
yn meddwl ei bod yn marw; ac os cwympa hi i 'r
ddaear, y bydd diwedd ar y byd; mewn trefn i ochelyd
hyn, mor gynted ag y dechreuo 'r diffyg, maent
yn cadw 'r fath 'stwr [~ ystŵr ] â drwmmau, udgyrn, a phob
peth arall o 'r cyfryw nattur; ac hefyd, yn clymmu
cwn wrth goed a 'u chwipio, hyd ne's gwnelont y
lleisiau mwyaf echryslawn yn y byd, at ddihuno 'r
lleuad, yr hon, meddant hwy, sydd ar y pryd hynny
mewn llewig. Mae 'r trigolion ag sydd yn nhaleithau
Manta, yn addoli 'r môr, pysgod, teigrod, a phob
math o greaduriaid gwylltion. Maent yn lladd eu
carcharorion rhyfelgar, yn llanw eu crwyn â phridd
a lludw, ac yn eu hongian i fynu yn eu temlau, fel
math o orfoledd i 'w duwiau.


Hanes y Grefydd Baganaidd yng Ngogleddol Barthau
 Ewrop.


YN Lapland, a gwledydd gogleddol eraill, yr
ydym yn cael hanes, er pan gynhyddodd y
grefydd gristnogol, fod Atheistiaeth ac eilun-addoliaeth
wedi lleihau mewn amryw fannau; ond etto,
mae peth o honi yn sefyll yn ei llawn rym ymhlith
rhai o 'r hen drigolion: canys mae rhai pobl yn credu
na ddarfu iddynt erioed yn iawn dderbyn y grefydd
gristnogol o wir ewyllys calon; o herwydd eu bod
yn addoli Crist a 'u delwau 'n gymmysgedig, y naill
fel y llall, ac yn yr un dull. Maent fel eraill o 'r
Paganiaid, yn addef un Duw goruchaf, yr hwn y
maent yn ei arfogi â tharanau, a chanddynt yr un
meddyliau am dano ag oedd gan yr hen Baganiaid
am eu Jupiter. Mae gan y bobl hyn dduw arall o
îs radd, i 'r hwn y maent yn tybied eu hunain yn
ddyledus am bob bendithion yn y bywyd hwn. A
thrachefn, mae ganddynt barch mawr i 'r haul, yr
hon a alwant Baifa, o herwydd yr effaith sydd ganddi

[td. 43]
ar gyrph dynion ac anifeiliaid. Mae yma lawer
o demlau wedi eu cyssegru i bob un o 'u duwiau a 'u
delwau, wedi eu gwneuthur o gerrig, neu fonion
hen goed, wedi eu cerfio 'n lled drwsgl; a phan y
maent yn eu haddoli, maent yn eu hiro â gwaed yr
offrwm a roddir iddynt; a chwedi gorwedd i lawr
ar eu boliau, maent yn mwmlan rhyw fath o weddiau
i 'r ddaear, dan yr hon y maent yn meddwl fod
y diafol yn cyfanneddu.

Nid oes un bobl neu genhedlaeth mor nodedig
am swynion a swyngyfaddefwyr a 'r wlad hon. Yma
mae 'r teidiau 'n dysgu eu plant yn y celfyddydau
diawledig hyn, ac fel yn rhan o 'u hetifeddiaeth, yn
gorchymmyn iddynt y cyfryw ysprydion, y rhai,
meddant hwy, a fuasai fwyaf gwasanaethgar iddynt
eu hunain. Mae gan bob teulu eu hysprydion,
(demons) â pha rai y maent mor gyfeillgar, a 'u bod
yn myned i gyfarfod â hwynt mewn coedydd a rhodfaoedd
dirgel, i ddysgu iddynt fath o ganuau, y rhai
pan eu cenir, a fydd yn sicr o beri iddynt ymddangos
yn ol eu haddewid: y maent yn danfon y rhai'n
ar ddull clêr gleision at eu gelynion, i wneuthur
rhyw niwed i 'w hanifeiliaid neu eu plant; ac y mae
yn fynych ymdrech rhwng dau deulu, pa un a fydd
drechaf yn y gelfyddyd hon. Mae gan rai o honynt
ryw art neillduol o ddeutu werthu 'r gwynt i 'r morwyr.
Y Norwegiaid, ag sy 'n byw o du 'r gogledd
i Lapland, yn enwedig y bobl sy 'n cyfaneddu o
ddeutu gaingc o fôr a elwir y Gulph of Bothina, yw
y rhai mwyaf hynod yn y gelfyddyd hon; yma y
maent yn perswadio 'r morwyr a fo 'n hwylio yn y
parthau hynny, y gallant, trwy dalu swm o arian,
gael y gwynt a fyddont yn ei ddewis. I hyn hwy a
roddant iddynt raff, ac arni dri chwlwm; yr ydys
yn dywedyd pan agorir un cwlwm, bod gwynt
hwylus yn codi; os agorant yr ail, mae gwynt cadarn
yn codi, ac yn llanw 'r hwylau; ond os byddant
mor fentrus ag agor y trydydd cwlwm, mae 'r fath
ystormydd yn codi, y môr yn cynhyrfu, a 'r holl wybr

[td. 44]
yn duo, fel na byddant mwyach yn gallu rheoli eu
llongau, ond mewn perygl bob munud o longddrylliad.


Heblaw hyn, fe roddir hanes fod gan y Laplanders
fath o offerynau swynedig, ag y maent yn ei alw
Tyre, y rhai sydd ryw beth yn debyg i bellenau neu
afalau lled fychain, wedi eu gwneuthur o blu rhyw
greadur, ac mor ysgafn, fel y gellir meddwl eu bod
yn gou; mae rhai'n o bob lliwiau, peth o honynt yn
wyrdd, melyn, glas, &c.

Mae 'r Laplanders, meddant hwy, yn gosod y rhai'n
ar werth, ac yn edrych arnynt fel rhyw beth byw,
yn gymmaint ag y gall eu prynwyr eu danfon i 'r
lle, ac at y sawl a fynnont; maent yn eu symmudiad
yn debyg i droead-wynt, a 'u heffaith mor greulon,
bid at bwy bynnag y byddir yn pwrpasu eu danfon,
hwy a ant gyd â 'r fath nerth a chyflymdra, fel y
cwympant y creadur cyntaf a fyddo yn eu ffordd.

Ond yr offeryn pennaf y maent hwy yn ei ddefnyddio
mewn ffordd o ddewinyddiaeth yw 'r drwm,
ar yr hwn y maent yn gosod rhifedi mawr o fodrwyau
pres, yr hwn y mae 'r swynwr yn ei ffysto,
ac yn mwmlan rhyw eiriau swyniol wrtho, ne's yn
y diwedd y byddo ef yn cwympo mewn llewig; yr
holl amser hyn y mae pawb a fo 'n bresennol yn codi
i fynu ac yn canu. Mae 'r swynwr yma ar ol dihuno
yn cymmeryd arno, beth bynnag a ofynir iddo,
y gall ef roddi llawn hanes am dano, pa mor belled,
neu ymha wlad, neu ran o 'r byd y bydd hynny 'n
bod; gan roddi tystiolaeth eglur fod ganddo ryw
beth yn fwy nâ chyffredin o wybodaeth. Yn fyr,
mae 'r bobl yma 'n cael eu twyllo 'n fawr iawn gan y
diafol, yr hwn yn ddieu sy 'n eu cadw yn offerynau
truenus dan ei lywodraeth, at 'chwanegu [~ ychwanegu ] ei ewyllys
yn eu dinystr eu hunain. Nid yw 'r bobl hyn yn
credu dim am adgyfodiad y corph, a 'r hyn o wybodaeth
sydd ganddynt am fyd arall sy 'n bur dywyll.
Pan fyddo un farw, maent yn gosod yn ei goffin
garreg dân a hernyn, fel na byddo yn ddiffygiadol o

[td. 45]
oleu yn y byd nesaf, bwyall at dorri 'r coed a 'r drysni
yn ei ffordd i 'r nef, trwy 'r gelltydd a 'r anialwch,
ynghyd â bwa, a saethau, a bwyd, fel y gallont fod
yn barod i sefyll yn erbyn pob gwrthwynebiad, ac i
ymladd eu ffordd yn eu blaen heb lewygu.


Am y Grefydd Baganaidd yn Affrica.


ER bod y grefydd Fahometanaidd wedi rhedeg
dros ran fawr o 'r wlad hon; etto yn Gini, a
lleoedd eraill, ag y mae gan ein morwyr ni beth
masnach â hwynt, ni wyddom fod y rhan fwyaf o 'r
trigolion yn cadw wrth eu hen feddyliau Paganaidd.
Mae y rhai mwyaf gwybodus o honynt yn credu
fod un Duw ag sydd goruwch y cwbl, ac yn cyfrif
iddo waith y greadigaeth, a llywodraeth pob peth
ag sydd ynddi; ond mae 'n ddigon tebyg fod yr opiniwn
hyn yn deillio oddiwrth y cyfeillach sydd beunydd
rhyngddynt hwy a 'r Ewropiaid, yn hytrach,
nag oddiwrth ddim traddodiadau yn eu plith eu hunain;
canys yn lle galw ar Dduw am help, maent
yn wastadol yn gweddio ar y duw teuluaidd, yr hwn
y maent yn ei alw Ffetche, sef rhyw gau dduw, am
eu cynnorthwyo ymhob achos. Eu barn mewn
perthynas i greadigaeth dyn sy 'n rhyw dyb neillduol;
maent yn dywedyd i Dduw wneuthur ar y cyntaf
ddyn gwyn, a dyn dû, ac iddo roi cynnyg iddynt
ar ddwy rodd, sef aur a disgeidiaeth; i 'r dyn dû, yr
hwn a gafodd y cynnyg cyntaf, ddewis aur, a
gwrthod adnabyddiaeth o lythrenau a dysgeidiaeth;
am hynny i Dduw ddigio 'n fawr wrth y dyn dû, fel
yr ordeiniodd ef y bobl wynion yn feistri, ar bobl dduon
i fod yn slafiaid iddynt. Pa fath dybiau sydd ganddynt
am eu duwiau, mae 'n anhawdd gwybod; ond
hyn sy 'n adnabyddus, fod rhifedi mawr o honynt,
pob dyn, neu o leiaf pob penteulu sy 'n berchen ar
un, yr hwn, meddant hwy, sy 'n edrych yn fanol ar
eu gweithredoedd, yn gwobrwyo rhai, trwy roi

[td. 46]
iddynt lawer o wragedd a slafiaid, ac yn cospi 'r lleill,
trwy eu cadw mewn diffyg o honynt. Am eu barn
mewn perthynas i wobr a phoenau yn y byd nesaf,
nid oes ganddynt fawr iawn o idea am dano, oddieithr
bod rhai o honynt yn tybied pan fyddont farw,
eu bod yn cael eu dwyn wrth ryw afon ardderchog,
a elwir Bosmanque, yr hon sy 'n rhedeg trwy ganol
gwlad helaeth; yma y maent yn cael eu holi gan eu
duw, pa fath fywyd a ddarfu iddynt arwain; a oeddent
wedi cadw eu haddunedau y dyddiau gwyl, ac
ymgadw odddiwrth bob bwydydd gwaharddedig;
os byddant wedi gwneuthur hyn, y maent yn cael
eu cario tros yr afon, i dir ag sy 'n llawn o bob
ffrwythau hyfryd a diddanwch; ond os na wnaethant
felly, mae eu duw yn eu foddi yn yr afon hon, ac
yn eu boddi fel na byddo son am danynt yn dragywydd.


Er bod gan y bobl hyn ar hyd yr amrywiol barthau
o Affrica rifedi mawr o dduwiau, etto ar gyffiniau
'r môr mae 'n hyspys eu bod yn addoli delwau;
ac er eu bod yn credu fod diawlaid ag sy 'n fynych
yn eu drygu 'n fawr lawer pryd, ni allwn ddeall nad
ydynt ddim yn eu haddoli, nac yn offrymmu iddynt;
yn y gwrthwyneb, maent yn ddangos fod yn gas
ganddynt am dano, ac ar rai diwrnodiau a gwyliau
blynyddol, mae ganddynt arfer i hela 'r diafol i maes
o 'u trefydd, yr hyn sy 'n cael ei wneuthur gyd â
llawer iawn o seremoniau.

Mor belled a hyn fe ddarfu i ni ddangos dechreuad
eilun-addoliaeth, ac arolygu 'r mannau mwyaf
neillduol o 'r ddaear lle mae 'r pechod a 'r annuwioldeb
yma yn cymmeryd lle; golwg wael a dychrynedig!
ond i wneuthur cyfiawnder yn y matter hwn, ni a
gawn gario ein cyfarchwyliad ychydig ymhellach,
gan edrych beth yw barn y rhan oreu o 'r cenhedloedd
yn gystal a 'r rhai gwaethaf, y philosophyddion
megis y cyffredin bobl ymhob oes.


[td. 47]

I’r brig
Back to the top

Adran nesaf
Next section