Wel mawr ydyw gwynfyd rhai 'n byw dan ganu

Nid yw 'r byd yn 'fforddio imi heno mo hynny.

Ac ni fynnwch chwi 'n awr fod canu ar neb

Mae 'ch gwyneb, yn Cenfigennu.

Pa beth oeddit ti 'n ei ganu ddigonol.

Cân, yn erbun godineb dynol

Gwaith Twm o 'r Nant If you Know the name

Un a wydde 'i am y game yn weddol.

Oni chlywe's yr hanes y bydde'i 'r Gwr hwnnw,

Yn hoffi 'n fynych fwynwych fenyw,

'S [~ os] aeth e' i bregethu 'n erbun gwynt

Naturiaeth mae 'n helynt, arw.

Ond ydyw 'r gair mewn llyfrau

Mae hen Leidr ceirw yw 'r parkeeper goreu

A hen bechaduriaid Sy fwya doeth,

A'm wneud yn goeth; bregethau.

Ond wrth dueddrwydd eu Naturiaethau

Mae llawer yn llywio neu 'n gweithio 'u pregethau

Heb feddu 'n iawn na dawn na dysc,

Ond pwnio Yngwysc, eu pennau.

Bydd person meddw yn pregethu am Sobri.

A pherson tlawd yn Swnnio am Luseni [~ Eluseni]

A pherson C'waethog [~ cyfoethog] yn estyn ei big

Ac yn barnu 'n ddig ar ddiogi,

Yr iawn Athrawiaeth araith Oreu

Yn lle gwrando rhai 'n pwnnio wrth eu pennau

Ydyw adrodd y gwir er gwell ag er gwaeth

Wedi profi 'n ffraeth, o'i ffrwythau.

Nid yw 'r holl gwbl ond dall geibio

Bydd dynion dylion dan eu dwylo

Son am y Ne [~ nef] fel rhyw Dre ar droed

Neu Dinas heb 'rioed [~ erioed], fod yno.

A Son a bloeddio a rhybuddio byddi's,

A bwrw tu 'g [~ tuag] Uffern bob drwg Office

A bod yno dân a brwmstan prudd,

Perigl fel Mynydd, Paris.

Ac fe 'i berniff rhai hi 'n Mynydd Aetna

Ond na chymrwn mo 'n Sommi [~ siomi] mae hi 'n llawer nes ymma,

Yn gweithio beynydd yn y byd;

Ymhob ynfyd, ond y boenfa.

A phan elo 'r Corph i 'r ddaiaren

Eiff ysbryd pob un i 'w Elfen

Gan hynny teimled pawb eu taith,

A 'u hynod waith, eu hun'en [~ eu hunain].

Yn Siwr mae genti [~ gennyt ti] heddyw

Ryw ryfedd daeraidd dwrw,

Rwi 'n tynnu 'n awr at dri'giain [~ drigain] Oed

Ni fyfyriais erioed, am farw.

Wrth gofio mae genn 'i [~ gennyf] chwi newydd chwerw

Mae 'ch Mam anwyl wedi marw,

Na ddô erioed mi wranta fi

On [~ oni] ddigwyddodd iddi, dorri gwddw [~ ei gwddf].

Oni all'se [~ allasai] hi farw fel ei Chym'dogion [~ chymydogion].

Na; roedd hi 'n wraig iachus a dannedd gw'chion [~ gwychion],

D' oes [~ nid oes] Achos i neb debygwn I

Feirw ond eiff y rheini, 'n fyrrion.

Roedd hi 'n Anghynefin a ffâr fon'ddigedd [~ foneddigaidd]

Têa a rhyw Gigau a bara gwyn gwagedd

Pe Ca'wsei Uwd a Llymru a bara llaeth

Ni f'ase'i [~ fuasai] hi gwaeth; gan mlynedd.

I bwydydd breision Sy 'n gryfion eu Gravee

Wnaeth i 'r hen Wreigan druan Ollwng drwyddi,

A bod ymysc Saeson, mi gymra fy llw,

A'i chrugodd hi farw, i 'w chrogi.

Ni wiw i chwi gwyno 'n unmodd

Eich colled hi fy [~ fu] fyw tra gallodd

'Phan [~ a phan] ffaeliodd drin ei hen droell dradl

Ei hanadl, a ddihoenodd.

Nid oes genny ddim ond ofni weithan

Bydd ei hysbryd hi 'n hyllig yn codi allan

'Ran [~ o ran] roedd ei dichell ar bob tro

'N gynddeiriog am guddio, Arian.

Fe allei o's gwnaeth hi felly

Mae accw bydd hi 'n baeddu

Ond mae genny farnad [~ farwnad] yn dweud, yn fwyn,

Eich colled ar dwyn; am dani.

Mi glywais y bydde'i 'r hen brydyddion,

Yn gwneud barnad's [~ barwnads] i wyr a gwragedd c'waethogion [~ cyfoethogion]

Gad dy glywed ditheu 'n deg

'N ei ganu 'n landeg, Union.

Wel newydd i 'w henaid hi er hynny

Ond mi a fynna 'i dal gonest iti am ganu

Roedd fy mrawd yn o fawaidd er cyn gwyl fair

Na chawswn air, i 'w chladdu.

Ni wyddoch chwi Rinallt etto ronyn

Na fydd eich brawd yn bloeddio, ymhen [~ ym mhen] undydd a blwyddyn,

Yn gwneud i chwi chwalu 'ch celfi cû,

Ded'wddwch [~ dedwyddwch] eich ty, a 'ch tyddyn.

Wel mi dalwn yn ddigon dilys

Hollawl, am Goppi o'i hwllys.

Rhowch i mi Arian ni fydda 'i hwy,

'N mynd i Llanelwy, 'n hwylus.

Dymma i ti Giunea 'fedda [~ ni fedda] 'i fawr arian gw'nnion [~ gwynion].

'D yw pobl Llanelwy ddim yn haelion

Mae yno Registers a Phroctors a Chynffon glau,

A rhai tyllau tinau, tynnion.

Os cei di 'r Proctoriaid yn wyr tirion,

Yn rhoddi itti gonffwrdd gad rhwng diawl a 'r gynffon,

Mae nhw 'n Gynffonau ac yn dyllau tin,

'N rhai garw am drin, y gwirion.

Mae hyn yn helynt led anhwylus,

Gwnaed dyn a fynno, fe fydd yn gwyn fannus

O Achos rhyw drallodau o hyd

Sy 'n hyn o fyd, gofydus.

Cesglwch arian, mae 'n flinder chwerw

A mwy blinder gwedi 'n [~ gwedyn] yn Ceisio eu Cadw

Os eir yn dlawd mae blinder Siwr,

Hynod yn y Cyflwr, hwnnw.

Ond mae rhai tlodion hyd y Gwledydd,

Os Câ 'nhwy unwaith fynd ar y plwyfydd

Ni Cheisiant ystreifio na gweithio 'n gû,

Rwi 'n gweled hynny 'n gwilydd [~ gywilydd].

Fe fydd rhai 'n dâll-geibio mae drwg bod yn gybydd,

Mae 'n fwy drwg i ddynion fod yn rhy ddiddeunydd

Yr Hwrio a 'r meddwi a 'r diogi diawl,

A dilyn hawl, Anhylwydd.

Ond mae fy nghalon i mor ystyfnig

I wneud dim a 'r allwyf mewn tymmer hyllig

Cyn 'r ymollyngwyf mewn un llûn;

Yn dlawd mi a 'n ddyn; diawledig.

Wel Rinallt anwyl, mi ddois i mewn dwned.

A gefaist ti geffyl Prydydd Llanrhaied,

Ond ê [~ Onide] roedd rhyfedd i ti ar hynt,

Ddw'd fel y gwynt, mor gynted.

Mi ddois I yn ollawl a 'r 'wllys i chwi

Roedd pobl Llanelwy 'n Siarad ag yn holi

Mae nhw 'n disgwyl rhagor yn y man,

O 'ch arian, cyn eich oeri.

Ni cha 'nhw fawr gen I diolchoch.

Chwi weriwch eich gallu cyn y Colloch,

Roedd Cythraul yn eich Corddi chwi bob Cam,

Pan yrre'i [~ yrrech] chwi 'ch mam, oddi wrthoch.

Darllen di 'r wllys yn bwyllus bellach.

Ni chlywsoch i Leni ddim Siarad creulonach,

In the name of Côd ag Amen ydyw 'r dechreu

Ond nis gwn I am ei ganol Sut i agor mo 'm geneu.

Y rhainy Sy edrych na fo ddim gwyrhydri,

Ond pob peth yn lanwaith i gael ei gyflawnî.

Mi ddebygwn mae pumcant ydyw hynny.

Pumcant o ba beth dwed imi 'n lanwêth.

Daucant i 'ch brawd a Thrichant i'w eneth,

Ac mae gwmpas [~ o gwmpas] degpunt etto 'n dost

Yn digwydd ar gost, Cyldigaeth [~ claddedigaeth].

Oh! r felldith greulon trallodion llidiog

Beth wna'i o gynddaredd wrth y mam gynddeiriog

Pe gwelwn i hi 'r fynyd ymma 'n hyn o fan,

Mi a 'i curwn hi 'n anrhugarog.

Ow Rinallt anwyl mae 'n erchyll d' enw

Curo dy fam Sydd wedi marw,

Ni waeth genn'i [~ gennyf i] pe gwelwn yngwydd y plwy

Hi a Llanelwy, 'n ulw.

Gwared ni rhagoch, tewch a rhegi',

Ichwi roedd hi 'n perthyn ni all ymma neb wrthi,

O mi af at Gyfraithwr heddyw brydnhawn,

Yn hwylus iawn; i ymholi.

Wel pe 'r ae chwi heno,

Tu 'g [~ tuag] uffern hi fydde'i 'n gwffio,

A digon tebyg y chwelid y tân,

Wrth ichwi ar hen wreigan, rwygo.

Wel dymma 'r helynt ar dymmer halog

Cenfigen a chynnen ynghalonau rhai chwanog

Mae dull eu gweithredoedd ymhob man,

A 'u geiriau 'n hwy [~ nhwy] 'n anrhugarog.

Ac nid yw 'r holl ofydi, ond rhag mynd i dylodi,

Maglu C'lonau [~ calonnau] mawr a mân, mae arian, fel mieri.

A llygaid rhai mewn dûll eger

Sy 'n chwyddo i fynu o fraster

Am gynnal eu balchder yn y byd,

Mae nhw o hyd, a 'u hyder.

Mae ymchwydd y byd yn treiglo,

Fel Histori 'r blaidd a'r Cadno,

Un yn dw'd [~ dyfod] i fynu a 'r llall yn mynd i lawr,

Bob Ffassiwn heb fawr, orffwyso.

Mae trafael gafael gofid

Fel y tonnau fydd ar Lyn-tegid

Daw un i 'r lan drwy ffwdan ffôl,

A 'r llall ar ei hôl, i 'w herlid.

Mae weithiau 'r tlawd yn derchafu

Ar C'waethogion [~ cyfoethogion] yn gwaethygu,

Y gwâliau 'n cwympo 'n isel eu brî,

Ar Tommennydd yn codi, fynu.

Mae 'r holl bethau hyn yn gweithio beynydd,

I ddangos i ddyn beth yw ei ddeynydd,

Ac nad ydyw 'r tlawd yn Colli bob tro,

Na 'r cwbl yn eiddo, 'r cybydd.

Mae olwyn Rhagluniaeth yn troi 'n galynol,

Nid yw rhedfa yn eiddo 'r cyflym nerthol

Na Rhyfel yn eiddo 'r cedyrn câll

Mae damwainiau 'n ddi bâll, amserol.

Ond Sicrwydd ffordd y bywyd,

Ydyw bod yn dlawd yn 'r ysbryd,

Am hyn mae gennyf ganiad glir

Mewn didwyll wir, i 'w d'weudyd [~ dywedud].

Wale, nad elwyf i Landilo [~ Landeilo],

Ond dàl rwyd ti, Atti hi ganu etto,

Pe caneu chwitheu glod i Dduw,

Chwi alle'ch fyw, 'n ddigyffro.

D' oes [~ nid oes] achos imi ganu clod i undyn,

A'm ddim a gefais i etto ganddyn.

Pwy debyge'ch Sy 'n rhoi 'n ddi feth,

Eich porthiant a phop peth, Sy 'n perthyn.

Mae 'hediad [~ ehediaid] a 'r ymlusciad [~ ymlusgiaid] wrth eu rhywogaeth,

Y Pyscod, a 'r Milod, yn rhoi Canmoliaeth

A 'r Ych, a 'r Asyn, yn adnabod yn glau,

Eu presebau, parhaus Obaith.

A chwitheu Gybyddion yn chwthu ag yn baeddu

Fel Seirph ar eich torrau 'n ymlusco ag yn taeru

Heb feddwl dim yn y byd ar droed,

A'm Greuawdwr [~ greawdwr] erioed; na 'i gredu.

Mi ddyscais i 'n hogun gwanllud

Y Credo, a 'r Pader hefyd

Eich arfer chwi ydyw cyscu 'n Swrth,

Ond odid wrth, eu d'weudyd [~ dywedud].

Mae llawer creuadur [~ creadur] angall

Yn cael bara beynyddiol diwall

Ond am ei wared rhag y drwg

Rhaid gyrraedd golwg, arall.

Ac am faddeu dyledion 'r ydych chwi mor lidiog

A 'ch natur mor gwning na faddeuwch un geniog [~ geiniog].

Wel wrth fod yn ffyrnig am bob ffee

A gweithio 'r és I, n gywaethog.

Wel beth a dal bod yn ffyrnig felly,

Os bydd dyn Sâd olwg [~ ei olwg] ag wllys i dalu

A'r byd yn ei erbun mewn dygun [~ dygn] daith

Trwy ofid maith, yn methu.

Ond rhaid yw meddwl y dylid maddeu

Os bydd dyn ag wllys i dalu pe galleu [~ gallai]

Y creuawdr [~ creawdwr] piau 'r eiddo fe âll roi 'n ffri,

I'r un fynno a'i chwi, a'i finneu.

A pham y mae rhai 'n cael geni 'n ddeilliaid,

Rhai 'n colli 'r fywoliaeth tir tai neu Nifeiliaid [~ Anifeiliaid]

Ond dangos fod awdurdod gan rywun mwy,

I dorri drwy, 'r Greaduriaid.

A mawr na ddeallem trwy fwyd neu dillad,

Tu hwnt colli bywch, na cheffyl na dafad,

Y d'lae [~ dylai] gyd ymdeimlad i frawd gwan,

Fod yn cyrraedd o ran cariad.

Mi dd'weuda [~ ddywedaf]'i 'n glir yr gwir fel gwarant

Ni fedra 'i ddim maddeu o's Collai fy meddiant

Nid oes i chwitheu Siwrneu Syth,

Addewydd gael byth, faddeuant.

Ond am y dyn dwl a ffaelio dalu

Mae 'n rhydd ei Enaid o ran hynny

Os bydd yn ollawl mae talu wnae

Gyda 'g wllys ped fae, fe 'n gallu.

Mae treigliad y byd yn troi ag yn Symmud

Ni wiw i 'r Cogail fod yn ddig wrth y Werthyd

Helynt flin yw pobi heb flawd

Chwareu teg i 'r tlawd, am ei fywyd.

Wel mae gennyt heno yn marn pob dynion

Ryw Siarad go lydan i Swcro tylodion,

Na Son am hyn yna o fewn ein plwy Ni,

Mae ymma ddiogi, ddigon.

Nid rhai tylotta sy 'n cael talu attyn

Wrth ffreinsip ar gyfer mae 'r dreth 'n cael i gofyn,

Hen forwyn fonheddig neu wâs fo 'n hy [~ hyf]

Gwedi bod yn rhyw deylu 'n dilyn.

Ffreinsibiant a 'u ffroenau Syber

Mae 'n rhaid i Denantiaid dalu llawer

Rhwng balchder a diogi Syrthni Sâl,

Fe fagwyd ymma amal feger.

Wel er hyn i gyd mae 'r byd yn glynu

Rhai yn ei gynnal, a rhai 'n ei oganu

Un yn gryf a 'r llâll yn wan

A phawb yn cael rhan, er hynny.

Ond y diawl Luciferaidd ni wneiff lai na phori,

Yngweirglodd naturiaeth lle mae trachwant yn torri,

Ond yr hwn Sy 'n cynnal y gwych a 'r gwael

A ddyle'i gael, i addoli.

Wel rhyfedd Cymaint ymhob Cymmeu,

Mae dynion penweiniaid yn hêl o ympiniwneu,

Ac anodd yw dirnad yn meddwl dyn

Yn Siwr, pa un, Sy oreu.

Mae unffordd ymma a 'r llâll ffordd accw,

Un yn Sobr a'r llall yn feddw

Un yn fawr a 'r llall yn fâch

Ni fu 'rioed [~ erioed] ddim taerach; twrw.

Ond os bydd genny Olud mi gaf i nilyn [~ fy nilyn]

Geraint a ffrindiau 'n Anghyffredin

Ond os âi [~ af i] 'n dylawd mi wranta fi

Y bydda nhw 'n oeri, 'n erwin.

Nid â'i [~ af i] ddim yn dylawd tros fy nhynnu 'n aelodau

Rwi 'n uchel fy Stwmog mi wnaf bob ystumiau,

Mi dwylla ag a gogia ag a floeddia 'n flin,

Ac mi frathaf i drin, Cyfraithiau.

O mi fym yn Llanelwy dyna 'r lle anwyla,

A welais i 'rioed [~ erioed] nag etto nag ymma

Rwi 'n credu bydda'i mhen [~ ym mhen] tipyn bach

Oddiyno 'n iach, ddianâ.

Roedd pawb mor ollawl eu Cyfeilliach

Yn fy ngalw 'i 'n Feistr, er mod [~ fy mod] yn rhyw fustach

Nid alle'i ddyn weled mewn rhedied rh'ol

A'r f' einioes i bobol, fwynach.

Nhw fuont yn eistedd bawb cyn onested,

Yn 'r Eglwys uchaf nes oedd arnynt Syched

'Ag i 'r White-lion Oddiyno ar fyr

Ni aethom yn yrr, i wared.

A dyna lle buom ni bawb am y bywyd

Yn bwyta dan duchan ag yn yfed Iechyd

A phawb yn llanw cwrw cu,

A Liquors hynny leicid.

Roedd y Register a 'r Proctor yn prattio imi 'n greulon

Ac nid allei chwi ganffod [~ ganfod] un mwynach na 'r Gynffon,

Ni ddywedasei mo 'r llawer (mi gymra fy llw)

Pe talaswn 'i am gwrw, Goron.

Ond peth bynnag a wariwi rwi 'n fodlon mi wiria,

O hyn i ben trichwrt y fi fydd y trecha,

Mi wranta doi [~ dof i] trwyddi hi ni fydda 'i tro

Weithan gwnaed Ianto, i waetha.

Pwy ydyw hon yn rhwysc ei chryfder?

Sy 'n ymdderchafu yn ei Chyfer?

Ymhob peth Sy a bywyd yntho,

Mae Elfen cariad yn Congcwerio.

O taw a Sôn ti gwirion Gariad

Beth yw dy fawredd a 'th hud fwriad

Pan drawy 'r ffryns anwyla 'n farw,

P'le bydd dy hanes di 'r dydd hwnnw.

Rwi fel y tân ymlaen y tynna,

At y byw Sydd heb eu difa,

Mae 'n Elfen Cariad fywiol anian,

Cymmer y meirw i ti dy hunan.

Cym'ryd [~ cymryd] a wnaf ni all neb fy rhwystro,

Bob math ar beth Sy a bywyd gantho,

Mae'nt y Cwymp tan oresgynfa

'N ddarostyngedig i 'm dyfodfa.

'Chadd [~ ni chadd] neb erioed ddiangfa o 'm gafel

Oddieithur [~ oddieithr] dau ysbiwyr dirgel

A rhain by orfod trwy fawr helynt

I'w Meichiau dalu 'r eithaf trostynt.

Os Cadd y Pysc ddiangfa 'r diluw,

Mae genny awdurdod ar bob cyfryw,

Ar bob creuadur [~ creadur] brenin ydwy

Mi ges fy nodi 'n ddychrynadwy.

Oh! fel y bydd natur yn och'neidio [~ ocheneidio] ag yn ofni,

Pan fo mhyrth [~ fy mhyrth] haiarnaidd i 'n Cau arni,

Rwi 'n deyrn mor ofnadwy 'n peri dychryndod,

A wna 'i wregys lwynau 'r Cedyrn ymddatod.

Myfi ydyw 'r un mewn gwyn anigonedd

A lwngc o 'r holl ddaear bob peth a 'm Cynddaredd

Mi dd'weuda [~ ddywedaf] am lais Utcorn hâ hâ heb la is Acto

Aroglaf Ryfel o bell, twrf T'wysogion [~ tywysogion] a bloeddio.

Myfi yw 'r Lefiathan 'does le i mi fethu

Mae pob peth yn ollawl i 'm pwyth yn allu

Dwr, Tan, Daear, Awyr, Elfennau naturiaeth

Sy 'mi [~ imi] 'n ymwroli at achos marwolaeth;

Mae Cerig a choed a ffrwyth Gerddi a maesydd,

Bwyd, diod, a dillad Gwres, oerni, a phob tywydd,

Galwedigaeth eu dwylo tu ag at eu Cynnhaliaeth

Sydd genyf i filoedd 'n offerynnau marwolaeth.

Mae lle imi etto godi mhen [~ fy mhen],

Er bod dy Sen, di 'n hagar

Ni ellaist niweid [~ niwed] a'th law grêf

I Arglwydd Nef, a daear.

Dyna 'mrhiod [~ fy mhriod] hynod I,

Mi allaf Waeddi, allan,

P'le mae dy golyn dygun [~ dygn] di,

Mewn gafael i mi, 'n gyfan.

Er mae Cnawdol oeddwn I,

Ac mewn trueni Cwympo,

Yn y Cnawd Congcweriodd ef,

F' ymddiried gref, Sydd ynddo.

Peth mawr ydyw marw a chwerw loes Angau

Fe grynnodd rhai gonest gan ernest fy nyrnau

Ni chadd yr un mawr Wyt ti 'n Son am dano,

Ond triniaeth annelwig pan oedd tan fy nwylo.

Wrth iddo dalu i mi 'n dirwy neu 'r fforffed

Mi a 'i gwesgais, hyd nes y dolefodd mor galed,

Ond oedd y Greadigaeth yn galaru ag yn Cyffro,

A th'wllwch [~ thywyllwch] ar y ddaear fe ddarfu 'r Haul ddûo.

Ymhen y tridiau gwnaeth ê 'r tro

Yn ddilys o' dy ddwylo,

Dyna 'r faner ynddo fe,

Cadd Cariad le, i gongcwerio.

Wel congcwerie'd pawb eu goreu

Gwr gonest cywir Wyf fi Angeu

Ni wna 'i er maint fy holl rymuster

Gam ag undyn yn ei fatter.

Ac yn fy llywodraeth ymma beynydd

Y mae 'n Ogyfuwch pawb a 'u gilydd

Yn gymmaint ma'i [~ mae] 'r un dyled a chyfri

Sydd ymma heb Ommedd ar bawb immi.

A thrwy fy ehang fawr lywodraeth,

Nid oes Gariad na rhagoriaeth,

Rhwng un a f'asei [~ fuasai] frenin llydan,

A'r Caethwas mwyaf distadl allan.

Rhai f'asei [~ fuasai] gynt yn gedryn trawsion,

Yn mynnu mwy na 'r hyn oedd gyfion,

Trwy nerth Cleddyfau erchyll driniad

Neu trwy Gyfraithiau gwyr gam frathiad.

Mae'nt yn Cydfraenu 'n wael eu helynt

Ar rhai buont gas Anghyfion wrthynt

Mor gymmysc na ellir mewn Mynwentydd

Ddidoli eu hesgyrn Oddiwrth eu gilydd.

Oh! rhyfedd y gwastadle eglur,

Mysc [~ ymysg] dynol ryw Wyf fi 'n ei wneuthur,

Hyd onid yw y Tlawd Weinidog

Yn mwynhau 'r un fraint a 'i feistr C'waethog [~ cyfoethog].

Yr hwn fu 'n poeni 'n llwm a gwagfol

Yn cael 'r un bwrdd, a 'r Gwr danteithiol;

Ar un fu 'n rhwym gan gaeth gadwynau,

Yn 'r un rhydid [~ rhyddid] ar hwn a 'i Caethiwaseu.

Gan hynny gweled pawb yn gall,

D' oes ffafor i neb, y naill mwy na 'r llàll,

Meddyliwch mewn pryd, ma'i [~ mae] lle Cwympo 'r pren,

Bydd ei drigfa 'n Syth, heb byth gael pen.