Llythyrau gan ymfudwyr Cymraeg o Sir Gaerfyrddin i'r Unol Daleithiau allan o NLW 14873E (1797–1807)
Letters by Welsh settlers from Carmarthenshire in the United States from NLW 14873E (1797–1807)

Cynnwys
Contents

1. Llythyr oddiwrth Samuel Thomas (Caerfyrddin) at Theophilus Rees a'i wraig Elizabeth Thomas (Beulah, PA), 18 Rhagfyr 1797, NLW 14873E.
2. Llythyr oddiwrth Samuel Thomas (Caerfyrddin) at Theophilus Rees a'i wraig Elizabeth Thomas (Beulah, PA), 25 Mehefin 1800, NLW 14873E.
3. Llythyr oddiwrth Samuel Thomas (Carllegan) at Theophilus Rees (Beulah, PA), 28 Mai 1801, NLW 14873E.
4. Llythyr oddiwrth Samuel Thomas (Carllegan) at Theophilus Rees (Beulah, PA), 13 November 1802, NLW 14873E.
5. Llythyr oddiwrth Samuel Thomas (Carllegan), heb ddyddiad [1802/3?], NLW 14873E.
6. Llythyr oddiwrth Moses David (Trelech), 4 Mehefin 1806, NLW 14873E.
7. Llythyr oddiwrth John D. Evans (Beulah, PA) at Theophilus Rees (Seiotha, OH), 5 Mai 1807, NLW 14873E.
8. Manylion bywgraffiadol am Theophilus Rees, NLW 14873E.

1. Llythyr oddiwrth Samuel Thomas (Caerfyrddin) at Theophilus Rees a'i wraig Elizabeth Thomas (Beulah, PA), 18 Rhagfyr 1797, NLW 14873E.

[td. 1]
Dear Brother and Sister /
   
I received your Letter Dated the 5. of Aug.st last, and have given me, great Satisfaction to hear of your being all well, and it gave me great Happyness that, y fod Sam, bach mewn uechid, ag euch bod chwthe wedy Sufidly wrth euch bodd a 'r Hollallyog a 'ch Benduthyo chwy oll, hyn yw fy Nyminuad, er fy mod <yn .....>s yn y gnawd, <er hynny y><r> wyf guda chwy yn yr yspryd yn gweled eych Trefen chwy, <...> My a Screfenes gopp o 'ch llythyr My a 'u Hales y John Thomas yn Lyndain, ag y eryll fel ag y gorchyminasoch, y may Llawer o Llythere wedy ei Sgrefeny o feidrym ag o faney eryll atoch chwu o bryd ey gulydd, fe ddarfy fy Mrawd Rees, Scryfenny awst Dywetha, ag mu ddymynais ynne ar eych Brawd John o Llyndayn y Scryfenny lawer gwaith ag yr wy yn bwryadi yddo e wneithyr felly — Nyd oes dym cyfnewyda<d> <y>n fy Nheyly y yr yn Ny oll yn yach, ag felly Teyly fy <mra>wd, y may Richard eto yn Llynden y mey David yn d<al> gweithyo Rhaffe y may B<e>ttsy yn Tyddy yn fawr — y mae y try arall yn bwyta bwy<d> Segyr ag yn yach — y mey Sam.l a William Meibon Re<es> ar Bwrdd Llong y Bunyn y mey John wedy pryodi a Merc<h .....> Nyd ydych chwy yn adnabyddys a thylwyth ey wraig e y mae e yn gwaithyo yn Aberystwith y may Bett yn gwasnaythy a Sall yn Bwyta Bwyd Segyr — y ddarfych Screfenny yn byr Heleth. on y may gyda fi Lawer o Gwestwne I ofyn y chwy on Ny chynwis fy Mhapyr yn bresenol — Pwy mor belled ydych oddy wrth Philidphe — beth gostodd y Tyr — a oedd e wedy ei arllwys, ney yn, anyalwch — o beth yr ych yn byldo y Tay — Pwy mor belled ydch oddy wrth Afon Sydd yn arwen, y 'r Mor, a beth yw y henw hy — a odych yn dechre cody llafyr — pwy mor belled ydch oddy wrth Dref Marchnad a beth yw ey henw hy — a ody  rhan bena yr coed ag yr ych y Son amdanyn yn Tyddi ar eych Tyr chwy yn mwya penodol, y pren Swgir — a dyddyff y pren hwn, yn y wlad hon, pe bay hynny yn bod fe ayr Taily (Shors) ar 5. ran ohono — Pwy amser y mai [td. 2] Gayaf yn dufod y mewn ag felly yr Haf, a Oes llawer o Gyfnewedad yn yr Hyn, hyny wy yn feddwl, a ody yr gayaf, yn oer yawn, a 'r Haf yn Dwym yawn — a ody Teyly David fy Nay, wedy chwanegy — y mey dda genym glywed fod Mary wedy Syfydly yr wy yn gobeythio wrth ei Bodd, a bod ei chydmar yn Ofny yr Arglwydd, y mei yn deddol gyda ny ofyn a oedd e yn abal yawn gadewch hynny yn y man yna — a Ode yn rhyw glefyddyd ney grefftwr — pa le may Martha, Bett, a odyn hwy mewn gwasaneth — pwy mor belled ydch oddywrth yr Anyalwch lle may cryadyryad Rheibys — a odych chwy yn agos y fyffyne y Dynion Gwillion — a ody ffouls Gwylltyon yn amal yn y wlad a beth yw ey henwea — yr ydys yn dwaid fod Nadrodd Mawryon yn eych glad a ody felly — a Oes Geifyr, Bwch ddanas, Moch gwyllton, da, a cheffyle gwyllton a pwy ffordd ydys yn ey dala hwy — a Oes defed gyda chwy — a oes Llwynogod Lawer — a ody yr anyfeliad yn geffredyn yr yn faint an ag o wahanol Lwyea fel ag y maen yn y wlad hon — y maynt yn dwaid fod Dufnwnder mawr dail a Mwswn cyn yr eloch ar y ddayar Bryddlyd a beth yw ey Llyw hi — a oes Clai dan y ddayar ney graig fel Clos y<r> hen Draskell — a ody Draskell Newydd yn Sefyll ar Lether a ody y Dwfwr yn Tarddy yn agos at y Ty — Ni ddarfych Son am farlys na cyrch yn ych Llythyr am hyny yr wy i 'n bwryady nad oes dym, a oes gyda chwy ddym Cwrw ney ddyod gadarn — beth ydch yn yfed fwyach O ba le yr ydch yn cal Halen — Tea — a Coffy — pwy fys yr ydch yn Hay Llafyr, ag ym Mhwy fys yr ydch yn Medy — a Oes n<e>m<or> afaleu Plwms &c yn y wlad — a Oes potato, Erfyn, Garesh a ffanas — yr ydys yn dwaid fod Eyra Mawr, a Hwnw yn rhewy, fel gallo wag<ons> fyned drosto yn y flwyddyn,[1] a <ody> hyny yn bod — a ody yr <ani>felyad yn mynd y Brys mawr (pob math o anyfeyliad pwy brys yw 'r menyn y Caws a 'r Cyg o bob Rhyw — a ody ydeufydd gwlan ar Lly<cu> yn ddryd — a Oes Llyn a Hemp yn Tyddy yn y Wlad — o ba lea yr ydch yn cal rhafe pwy Mor nesed attoch chwy gall Rope maker wneythyr bwyolyeth a Oes Nemor o waith y Auctioneer yn eych gwlad chwy — o ba Le yr ydch yn cal Llider scydeu, a beth y may ych scydea chwy 'n y gosty Yn awr my ro ychydyg o hanes eyn gwlad nyney — y mae yr anyfeylied o bob rhyw wedi gostwng yn rhyfedd oddi wrth fel y byont yn dyweddar [sic], ychen £30 y par yn nawr a<m> £20 — y fywch £16 am £10 Mochyn £5. nawr £2..15..0 — ceffyl £30 nawr £12..12s..0 y cyg eydon a Maharen[2] wedy cwmpo O 6 y 3d/2 a 4d cyg moch o 6d y 3d a 3d/2, Gwenyth o 6 y 7s/6d, Barlys 3s a 3s/9d cyrch 16d y 20 pob yn o 'r rhayn yn [td. 3] ddrwg yawn gan Egyn, y Cyniah a fu yn anhemerys yawn y Mae yr Towydd yn Nawr gyfatal ag yn lwyb yawn — pwy fath dowydd sydd yn eych gwlad chwy yn gyffredyn — a Oes Llawer o fellt a Tharane — a odyn Nhw yn gadarn yawn — My ddymynwn roy ychydyg o hanes y Llwodrell y mae yr papyr yn cwtogy — y mae y trethy yn amalhay, y mae pob ceffyl ffarmwr yn 6s o dreth yn nawr y mae yr cwn heb gody eto y mae y Llwodrell medden nhwy yn, resolfo pery y 'w deylyad, Daly y Dreth fawr, y Gole, y cwn a 'r Ceffyle beder gwaith Drostin y flwyddyn hon ag ar hyny fe fydd £20 ar bob £100. ney 4s ar bob pynt — y may yr Deylyed o bob gradd yn grwgnach yn rhyfedd ond y mae pethe hyn eto heb gymerid Llea — may yr Stamps wedy cody yn rhyfedd y mae 6d yn 8d Stamp am fond o £100 yn costy 10s &c yr ydys yn dwayd fod y dwymyn felen wedy bod yn gadarn yawn yn nghyfynea Philidelphia ag fod Mylodd wedy cal ey Symyd y dragwyddoldeb — a ody hyn y [sic] wyr — a oes yn eych gwlad chwy — Trefen y gadw Cyfeillach, yr wy bwryady Screfeny <a>toch bob Quarter, hyny yw y <cynta a> fydd 25 o Mawrth 2nd. 25 June 3 25 Sepm. 4 25 Decb. yn gyson pa yn y byddaf w<edy> derbyn Llythyr nay beido, ag yr wyf yn Deisyf arno<ch> scryfeny ateb mor gynted ag y delo hwn y 'ch Llaw, ag wedy hynny yn gyson fel ag y gwel<wch> Ichod, ag felly chwy fyddwch yn gwybod y dydd y byddaf y yn Screfenny <ac> felly fyne <yn gwy>bod y dydd y byddwch chwythe <fel> Dwad Agrypa wrth Paul Received January 26 1799 y fod e wedy ey Enyll o fewn ychydyg y fod yn Grystion may arnaynne chwant dwaid fod eych Llythyr chwithe yn agos yn perswadio yne ymadel a 'r wlad ormessog Hon — beth y mae yr Rhaglynieth yn drefny Nis gwn — dymynaf arnoch Gofyo amdanaf y a 'm plant amddyfad Ger bron yr Orsedd — yr Arglwydd yr hwn a bya yr fendyth a 'y cyfrano y 'ch Teyly chwy a fyne byth Amen Rhowch fy Ngharyad Gwresog y 'ch Blant y gyd, ag y gwraig Dafydd ych Mab ag y fy anwil chwar, a 'r Nodi ysod nay Sel sydd yn arwydd y My roddy cysan yddo, ag felly rhodded hythe, dym yn chwaneg oddy wrth eych anwillaf frawd y mae y ffryns yn ey cofyo Saml. Thomas atoch

2. Llythyr oddiwrth Samuel Thomas (Caerfyrddin) at Theophilus Rees a'i wraig Elizabeth Thomas (Beulah, PA), 25 Mehefin 1800, NLW 14873E.

[td. 1]
Anwyl Frawd A 'm Chwar /
   
yr wy yn gobeithyo y bydd yr Llythyr hwn ych gwrdd mewn yechyd chwy a 'ch holl Dylwyth yn america fel ag y mae yn ein gadel Ny oll — My a screfenes atoch yn ddywethar yn mys may ag mi ades Le in y Llythyr y Shon ych Brawd o Lindain y Sgrifeny intho, yn mha yn my a roddes y chwy hanes y wlad yn byr heleth, ag am ych frynde yn y parthe yma y rhai a ddymynasant e<u> cofyo atoch yn fawr, Mr. Wms. Watch Maker Mr. Watkins, Mr. Morris a 'y deily y Lew ayr, Thos. Jephtha a 'y wraig, Benjamyn B<...>on a Llawer o 'r hen frindea nas gallaf ey henwy, <yr> wy wedy halu atoch <o .....> o Bryd y gylydd on wrth eich Llythere nyd yw fy <L>lythere y yn dod y 'ch Llaw, peidwch a thybed fy mod yn gollwng yn ango yr addewyd, o a<ch>os fod fy Llythere yn methy dod y 'ch Law mae hynny yn pery y mi screfeny yr yn pethe mwya hynod yn y dyddye hin — y llafyr sydd wedy mynd yn Rhyfedd o brys a Llawer wed marw o eyse Bara <y> me newyn yn wyneby ein gwlad y mae yr <gwe>nyth 17s/ Barlys 9s/5d cyrch 5s/ Wynchester potatos hene 2/6 ffy<o>led Rhay newydd 4s/ Gyg eidon 8d Defed 6d. a 7d, Moch 6d, y mae yn dda y ny fod eych gwlad chwy a llafyr ynthy oblegyd y mae Llawer yn dod ohony yma o flawd a Llafyr, mae R<..> yn gwerthy am 5d. y pound ag y mae yn cal ey faly am ben Barlys y wneuthyr Bara ag hefyd maynt yn cymiscy Bran a flwr lloyger y wneythyr Bara y mae <ann> o 'r felly, a Mab gyda hy, hy a 'y henwodd Theophilus o gof am<da>noch, y mae Mab Thos. David o St. Clears wedy cal p<len>tyn o 'r forwn, yr wy wedy <h>yspysy hyn y chwy <mor> <......>, caffw<ch> <...y yn> dyfal mi screfenaf yno, y mae yn bleser mawr yawn genyf weled Enw Sam Bach yn eich Llythyr Gofywch hynny, y mae yn dewydd da yawn ar y cyneia wayr ag ar ol Llafyr da ar y ddaiar, Menyn Llestry <..> 10d y pound y mae y Rhyfel yn cael ey garyo yn y blan mewn forse fawr rhwngom ny a 'r french, may plant Rees yn fyw ag ynte yn yach may Richard a David fy Meibon <yn> Lyndain mae lleyll o 'r tylwyth yn yach ag yn eich anerch, Nid oes genyf ddym y ddywaid yn Rhagor, on dymyno fod ystryd yr Hollall<u>og yn preswylyo ynoch, cymynt a hynny oddy wrth eych anwyll frawd Saml. Thomas [td. 2] y mae y llythyr hwn yn dod gyda Llong o fryste y Philedelphia, my weles James Penlan Dydd Sadwrn dywethaf maynt oll yn yach, y mae Mr John Williams o fynon Clwyd a myne wedi addo y 'w gylydd ddod y roy tro ych gweled, ag y mae e yn caryo fy nghost y yn nol ag yn mlan.
   
Mr. Theophilus Rees Bula State of Pensylvania[3] /Via/ Harrisburg & Huntingdon America

3. Llythyr oddiwrth Samuel Thomas (Carllegan) at Theophilus Rees (Beulah, PA), 28 Mai 1801, NLW 14873E.

[td. 1]
Anwil frawd yn Berthunas oreu
   
yr wif yn awr wedu cael y Cufleustra hwn I 'ch anerch can obeithio y Cuferfudd hyn o leine a chwi yn iach a 'ch Teilu fel yr udym ni mewn mesur heleith yn Bresnol Rhwyme mawr Sudd arnom I fod yn dduolchgar i 'r arglwidd am ei fawr Dirondeb Tiac atom y mae y dwumun wedu bod yn Teilu ond heb wneithur yn Rwïgiad eto y may Bety fu ngwraig wedu bod yn claf [sic] acos cwrter blwidd Sef y flwiddun hon ac heb wella fel ar fend y mae cenif 4 Lluthur yn bresenol o fu mlan ar y ford y 1 chwefrol 15 1799 2 Mawrth 18 1800 3 Hidref 14 1800 4 o philadelphia Ionor 20 1801 yr wif yn ddiolchcar Iawn I chwi am fod mor Llafuris I cofio [sic] am danaf chwi a ofunsoch yn eich lluthur am fu nglun Dost ac a ddarllenwn i Heb yn Sbectel y mae fu nglun a Llai o boen o beth nac oedd ynddi ond yr wif Corfod Iwso Sbectel yn Cuson [sic] chwi ddwedsoch a Leico'ch wibod pa rai o ailode Salem Sudd wedi Sefull at Crefudd [sic] yn awr mi ddwedaf I chwchwi yrudm ni o 80 100 aelode yn besenol Rhai wedu cael dicon ar y Cibei yn troi un ol ac yn tustio ei bod wedu cael ei twillo y mau y tu cwrdd bob nail Saboth cuda ni ar cwrdde erill yn Drassgell a 'r Llaell yn Troedurhin y mae John Llwelun weddol Iach ac yn erchi ei cofio atoch David Rees yn Buw yn Dreasgell nid Dafudd Eich brawd ond y perchen — ac yn erchi ei cofio atoch <B...> y rhai Sudd wedu ymadel a ni Iw Job Lewis Wm. John crudd a 'i wraig Wm. Davidd a 'i wraig meichal a 'i wraig Sioni saer Jinkin a Davidd Cof ana hansel Bety Drefach [td. 2] a rhiw ferchetos bach erill o 'r Cumdogeth nad oes fawr o ran Crefudd arnent Davidd panturhedn yn pregethy cuda nhwi Thos. William penlan wedu Bod Cwarter blwiddun yn Claf [sic] ac y cadw yr cwelu yn awr y mae yn Dechre Cwella yno wedu bod yn precethu 3 Saboth ac y mae yn obeithiol Iawn I fod yn weinidoc Da I Iesu Crist y mae y rhwiciade ac Sudd wedu Cumrd lle un yr Eclwysi un Suro ysprudodd Dunïon at Ei cilidd un Dost fel y mae Crefudd wedu mund I cael ei <dan> Siencun + Ei celinion ni Does neb o 'r bud un admeuro dim ar yr athrawieth newidd yn Salem nac yn lle arall + y mae Wm. Richards o Lynn wedu Rhoi funu acos yn Lan a precethu — Leicwn wibod yn eich Lluthur nesaf a odu yr athrawieth o Ewllus Rhudd yn amal yn eich cwlad ai nid iw ac os iw pa fodd y mae yn Llwiddo — y mau yr Cumanfa yr flwiddun hon yn Llan Clophan + ac y mau crefudd wedu mund un farwedd Iawn yn Cuffredin yn yr ynus hon yn bresenol mi a ddumunwn i fod: Seion yn Clafuchu ac yn Escor ar feibion a merched eto mi a ddwedaf yr arglwidd a fuwhaio ei waith eto ac a baro fod ffurdd Seion yn fwu Sathredig — fe ddaeth amriw o Luthre i 'r Cumdogeth hon oddiwrthich oddiar pan ymadawsa [sic] Rhai I p<lw>y Llethrach Rhai I Cabrel Rees gun I Moses Davidd ac y mae mosus yn bwriadu dod Trosodd yna mi Bruneis y Leas ar y Cwbwl ac oedd canto Ef yn felin panthowel ac y maeu fani fu merch a 'i Cwr yn Buw yno oddiar Dechre Ebrill Cabrel yn buw yn panthowel a chwedu prynu yr Les a 'r Cwbwl ac oedd yn pant howel Thomas fu mab wedu priodu ac yn [td. 3] Buw yn penRhoscain yn plwidd Trlech ac y mae arno £52 or rent amdano Ei wraig iw merch Davis o Abrnant yn awr nid oes cenif ddim llawer newiddion Thos Jephtha a claddwid ddoe yn Salem ac fe Rhows pencoed bet ei wur a 'r tu Suddiyn y Caerfurddin ac yma bet wedu priodu a Teitus Lewis o blaenuwaen mab yr hen Lewis Thomas o Cilf<owis> yr wif yn barny ei fod heb ddechre precethu pan ymadawsochwi ni Does un ynghmri o un parti yn cael Cadel fod Custal pregethwr ac ef yn bresenol — y mau wedu mun yn amser Caled Iawn ar dulodion yr ynus hon yn presenol y mae 'r Llafur yn ddrud iawn cwenith winsister £1 .s barlis <o> 12s I 14s Curch 5s a 5s:6d Winsister Ci<g Maha>ren 8 Eidon 8d pound — Symau yr fath B ar da yn awr nad os neb yn cofio ariod I w fath yr uchen yn mun o £15 I £20 r Eidon Cwartheg O £8 i £14 aneirod o £6 I £10 y Defed o £1 10s Leicwn Wibod pa beth Iw eich biwolieth chwi a pha beth y mau James y Cweudd yn ei wneid a Thomas ei fab a odu [td. 4] nid ym ni yn deall for Mr. Rhees wedi gwneid dim angyfiawnder a Mr Griffiths a 'r executors oedd ef i Sefydlu — a 'u fod ef unwaith wedu roddi yr papurau a 'r Llyfrau cyfrifon Wm Griffith iddynt hwy sef Mr. Houghton a Mr. Maywell y 'w sefydlu, wedi iddo gymeryd llawer o boen yn gyntaf i gasclu yr dyledion, eithur yr ym yn clywed yn awr ei bod hwy heb sefydlu 'r materion a 'u bod hwy yn meddwl taflu yr boen a 'r drafferth ar Morgan <........> drachefn — yr a fydd yn niwiedol iddo o herwydd ei sefyllfa
   
Mr. Theophilus Rees Bula Cambria Settlement by way of Harrisburgc and Hunting Ton America Philedelphia

4. Llythyr oddiwrth Samuel Thomas (Carllegan) at Theophilus Rees (Beulah, PA), 13 November 1802, NLW 14873E.

[td. 1]
anwil frawd yn y berthunas ore
   
mi dderbenes eich lluthur cida llawenudd a scrufensoch mihefin diwetha ac yn dda iawn cenif cliwed eich bod chwi a 'ch Tlwith yn iach fel ac yr ydm ni yn bresnol mawr jw rhwyme sudd arnom j cudnabod daioni athrycaredd yr arclwidd ti atom yrydum ni er ein calar yn munegu Ichwi I fod ffani fu merch wedu ei chladdu oddiar dechre mihefin diwetha a dwu ferch fach a 'r <un> yn 3 blwidd ar llall yn 3 mis pan farw ei mam — yn y lluthur dweth chwi ofunsoch am hanes crefudd yn Salem y mae yr tucwrdd yn cael ei atal oddiwrth ym bob yn ail Saboth ond yr yudm yn hedduchol yn ein plith ein hinein trwi ddaioni yr arglwydd ar cwran<d>awur yn amalhai a rhai yn chawanegu y mai Tad a mam cwraic funonlwid wedu ei Beduddio a John Llwelin Dreasgell ac fe wnath brophes crand o flan yr eclwis, y mae ein brawd Thomas William o benlan wedi ei ordaino un weinidoc yn ein plith ac y mae yn barchus Iawn yn <yc>mudeth ar eclwis y mae yr achos yn cwanhu yn mlith yr arminied nid oes neb yn dufod I 'w ei cwrando Wm David ai wraig wedu mund I Carfurdd<in> I fuw llawer wedu Dufod yn ol atom ni Ben Philps wedu mund yn Sosinian a chwedu ei wrthod can ei bobol ac nid oes yn lle canto fe yn bresnol I lefaru maent yn ei wrthod yn Carfurddin ac may yn Debig I fund yn dlawd arno fe yr wif yn meddwl na feddiliodd ef ariod y deithei arno fel ac y daith [td. 2] y mae llawer iawn o achwnion can lawer o bobol ac a funa fel yr isralied a fu yn spo cwlad canan y mant yn rhoddi anair i 'r wlad, budde yn dda Iawn cenyf cliwed yn eich lluthur nesaf pa beth Iw eich Calwediceth pa yn ai farmwr ai tfarnwr ai Carier o Dref I Dref fel y mau rhai ac y f<u> yna un dweid y meu wedu bod yn flwiddun oer Iawn yn ein cwlad ni rfliddin hon ond ni cawso<n> cunhaia dumunol ond y mae 'r crop yn waeth na llunedd ond y mae llawer hen lafur yn ein cwlad eto heb ei ddurnu y barlis am 2s. 6d Winscester y cyrch 1s. <0>d Winscester ar Cenith o 6s = 9d Winscester y da ar defed ar Cuffule ar moch pris mawr arnunt, y mae Davit Traed yrhiw wed marw ers 6 withnos a mab wedu priodi a John howel nanty<tregl> ac fe aned mab iddi nos ar wil ei mam Beni Howel Salem wedu marw Cwanwn Diwetha ni does cenif yn Bresenol ddim llawer o newiddion I rhoddi Ichwi y mau ana fu merch wedu priodi Wilmhengel 1801 ac y may mab cuda hi ei phriod iw mab John Lewis o 'r tu cwun ac maent yn buw y Berllan dow, <ell> ac yn cadw 2 fuwch fe un dilin ei creft crudd mi fues yn disgwl eich cweled yn fawr rha diwetha yn <o>elei bw<...> ond mi cefes fu siomi mi fuddwn yn llawen iawn eich cweled yr ochor hun I 'r <Be>dd ond nid oes cenif fawr obaith eich cweled ond cobeithio cawn cwrdd yr ochor Draw lle na budd rhaid ymadel mwu [td. 3] a 'r dde<h>ilw barnr cida llaweudd, Leicwn wibod hnes James y cweidd a 'i bobol yn y lluthur nesaf y me Gryphudd Morus or Llew auredd a 'i wraig yn dumno ei cofio atoch — David Thomas Cilcod wedu claddu ei inig fab ac y may un alarus Iawn efe a 'wraig <yn a>wr farwl y tro hwn nid oes cenif ond ei corchmn I dduw ei yr udum y ni oll fel Teilu yn roddi ein Cwasneth I chwi a 'Teilu Samuel Thomas
   
I have opend this Letter in order to put the other Letter Inclosd as they will have a better chance to com to hand

5. Llythyr oddiwrth Samuel Thomas (Carllegan), heb ddyddiad [1802/3?], NLW 14873E.

[td. 1]
Anwil Frawd yn y Berthunas Ore,
   
Yr wyf Gwedi Gweled Eich Llythur Chwi ag yn Llawen Iawn Genuf Glywed Eich Bod Gwedi Sefudlu Eich hunain Mor Ddumunol — yr wyf Gwedi Cael y Cyfle hwn I Isgrufenu r ychudig Leine hun Attoch Gan Obaithio y Bydd<an>t ddod yn Ddiogel I ich Llaw Chwi ag y Cafarfuddan a Chwi oll yn Eich Cenfunol Ieichud fel ag yr ym ni oll yn Bresenol ag Nid oes yn Cyfnewidad yn ein plith fel Teilu Oddi ar pan ymadawsoch a ni Mawr Iw r Rhwime Sydd arnom I Ddiolch yr Arglwydd am Ei ddaioni Tu<ag> Attom Yn awr Mi Roddaf <y>chudig hanes Eglwys S<ale>m yr ydym Mewn Yndeb a Heddwch a 'i Gilydd Trwi Dd<a>ioni Ein Duw Da — Er Ein Gofid yr yn Gwedi Gorfod Rhoi Rhai A Dderbuniasom yn Llawen oddi ar yr Enw Rhagorol a Chwi Arnom Ymusg y Rhai y mai Daniel John wedi Cael Ei Ddiaelodi ag nid oes un Argoel Iddo Droi Ei aeb yn ol A Rhai gwedi mund y ffordd yr holl Ddaiar David Thos fu Mrawd a Thos David Laugharne; Rhai Gwidi Cael Ei Derbun y 'n plith: Benjn. Davies Gwidi Cael Ei Ddewis yn Winidog Yn funon <w>ill Na B<.>wch ag mae Llwyddiant Mawr yno — Y mae Thomas Williams Benlan yn Pregethu Yn Ein plith — Nid oes fawr Cyfnewidad Etto yn y Gymd-ogaeth Y mae David Traedyruch Gwidi Marw a 'i wraig a Blant mewn Tylodi mawr[4] — yn awr mi Rhoddaf hanes pa fodd yr ymdrawis a 'ch helunt fe orfu arnaf Rhoi £8..10s..6d. at y £0..10s..6d. a Roisoch y mi yn Lawreni Cyn Cael Gyda John Evans I Goncern Dim G<y>da mi I Derbin yr ari<an> < fu> yn Ofidu<s> Iawn arnaf Cyn Ei Cael ag fe aeth £20..0s..0d. o arian parod I mi Dalu Griffith Evans ag mi fues Ine yn Ei Derbun Bob yn ychudug o gwmpas Dau fis yn ol sydd oddiar pan Darfuddes a 'r Count ag mi Golles £0..12s..0d. yn y Count y ffair y Cwbwl ywf y maes o Bocket yw £4..2s..6d. — Mi Ddymunwn gael gwybod hanes Eich Crefydd yn America yn y Llythir Nesaf — y mae Michael James wedi priodi a Chwaer Thos. Thomas Frowen, — y mae <L>ettie ffynon Beder Gwedi Cael Plentin o Mr. Williams Ofeirad Meidrim y mae Jno. Lewis Corngavor gwidi Priodi — yr ydum ni yn Dymyno Ein Carid I Chwi oll fel Teulu a 'm Gw<...> at Eich Gwraig yn Benodol / ydwyf Eich Caredig frawd (yn yr Arglwidd Samuel Thomas

6. Llythyr oddiwrth Moses David (Trelech), 4 Mehefin 1806, NLW 14873E.

[td. 1]
parchedig Sir,
   
Mai yn ddrwg iawn genif am fy mod wedi eich twyllo cyhyd ag fy mod yn ffeily cyflawny fy addewid ag nis gallswn ei chyflawny am i mi newid fy sefyllfa a symyd o Llanwinio i 'r feli<n> felindre Trelech ag amgylchiad mawr arall sef fy merch Briodi. yr oedd genif feddwl mawr I ddyfod trosodd y gwanwyn hyn ond mi ffeiles bartoi erbyn yr amser yr aith y llong ymaith o milfford, yr ydwyf yn meddwl Dyfod trosodd atoch y spring nesaf os gallaf mewn un modd yn y byd yr ydwyf yn dymuna' arnoch os halwch lythyr i 'n gwlad ni I hala atteb hwn os gwelwch fod yn dda, a cadwch y tir i mi os ydy yn ei llaw, y mae yn bron yn amhosibl i fyw yn y wlad hon Nis gwelsoch chwi y fath galedi yr ys holl amser y buoch chwy ynddi a 'r fath brinder n<i>d oes yma on ychydig of [sic] fara ond sydd yn dyfod o wledydd erill yn mis mai ag mai y trethe yn codi yn anherfynol. ar dai bach a mawr: y mai chwech swllt o dreth ar bob math o geffyl gwaith ag 16s o dreth ar bob ceffyl cyfryw a 4s o dreth ar bob ci yn ein gwlad ni nawr onid yw hyn yn gathiwed anrhesymol a ffein mawr os na rodder y cyfri yn gowir am bob ci a ceffyl i 'r trethwyr [td. 2] A pheth sydd waeth y mai erledigeth grefyddol yn amalhai yn ofnadwy ag ymraniade dinistrol rhwng crefeddwyr o 'r un sectau canys y mai y calfiniested yn cyfri pawb ag sydd yn whahanol farn a nhwi yn heriticied damniol ag yn parhay yn anymynol Rhwng cynlleidfa Salem r hyd yr ydwyf yn eich cyfri chwi yn happys am eich bod wedi ymadel a 'r wlad hon mewn ystyr tymorol ag ysprydol, ag yr ydwyf fine y'n gobeitho y caf yr yn fraint ag y mai pawb o 'ch perthnase yn fyw ac yn iach hyd ddim ag a wn i. Byddwch wych y mai Richard Richard waynllan yn cofio ei gariad atoch ag yn dymyno eich bod yn iach ag yn llawen, Yr ydywyf eich ewellyswr da ag yn eich anwyl ffrynd. Moses David[5]
   
Dear sir[6] if you please Send some account What sort of employment is there to a Landsurveyor for I am a young man which cannot get any good employment here and if please your honour to send me an account <if> such employment is to a Landsurveyor there and how much is for surveying Land there the Acre Honoured sir I am your humble servant William Richard Landsurveyor Wein llan Llanwinio South Wales

7. Llythyr oddiwrth John D. Evans (Beulah, PA) at Theophilus Rees (Seiotha, OH), 5 Mai 1807, NLW 14873E.

[td. cefn]    
Mr. Theophilus Rees Seiotha, State of Ohio.
   
Mi Gamsinies yn y Llythyr. Nid oedd Ef wedy Scrifenny attoech sef David Thomas
[td. 1]
Fy hen Gyfell /
   
Yr ydwyf an cofledio y cyfleistra presenol i ddanfon gyda James Evans y Llythyr hwn attoch gan obeithio eich bod Chwi a 'ch Teuly yn mwynhau eich Cynefenol iechyd fel ag yr ydwyf i yn bresenol diolch i Awdwr pob daioni. — Mi a dderbynies lythyr nythwr o Lunden oddiwr Thos. Thomas fy Mrawd yn nghyfreth a 'ch hen Gymodog chwitheu oedd fe a 'i deuly yn iach pan yr yscrifenodd y llythyr, yr hyn oedd Mawrth 10fed 1807 Fe fu Ef ddwy flynedd a hanner yn lled afiach, a chwech mis o hynny mor glaf ag iddo fethy Gweithio. fe a aeth i Gymry Mis Awst, ag yn mhen chydig amser a ddaeth yn hollol iach. ag a aeth yn ol i Lunden Nadolig canlynol. sef y Nadolig dywedda. yn mhen saith diwarnod wedy mynd adre. fe aeth yn Glaf a 'r Plurys ag [td. 2] a fu yn debig iawn yn ngolwg dinion i ymadel a 'r byd hwn, ond fe gas ei adferyd y 'w gynefinol iechyd trwy ddaioni yr hollalluog. fel mai yn debygol i wneud drosto ei hun a 'i deulu. — Mi Scrifenes lythyr at Simon James o Attebyad i un a dderbynies i oddiwrtho fe gyda James James Evans, Yr oeddwn wedi Sulwy yn hwnnw bod llawer o 'r Cymru yn son am fyned oddi yma i Dir yr Holand Company, fe aeth rhai ohonynt ar yr Eira i weld y tir hynny, ag a aethant yno yr ail waith i pigo y tir goreu yn gynta iddint ei hunen, a rhai o 'r Saeson gyda nhwy, ond Erbyn hyn yr oedd yr eira wedi myned i bant, hwy a ffeilsant a chael gafel yn y tir da a Gwastad a welsant y tro cynta, hwy a ddychelsant fel Gwyr Dafydd Canys y Gwyr oedd wedi Cywilyddio yn Lawr. 2 Sam 10.5 — Ni wn i ddim pa le byddont yn meddwl o So'n amdano nesa. — Wedi i fyScrifenny llythyr Simon James dychwelsant i nol yr ailwaith,
   
Mae yn ddrwg gen i glywad eich boed mor anamal o Lefarwyr. Gobeithio cewch y fraint yma. sef ymarferyd yn Gydwybodol a moddion gras fe ofala yr Arglwydd am ei achos. ni Edi Efe ei bobl. Mi a ddyweda yr un peth wrthych ag a ddiwedes i wrth Simon James, yr ymdrechaf i dyfod [sic] i 'ch gweled cynted ag y Gallwyf, Arwydd dda yw bod tymlad o 'r dyffyg yn aros, o hireth am weled Custal, ag os ewyllys Duw gwell na 'r amser gynt. Ag fel y byoch yn ymdrechgar dros yr Achos goreu flynyddeu maith, mae lle <cryf,> ar sail dda i hyderu, na chewch fo'd mewn newyn o gael clywed y Gair yn eich hen dduddieu — Ar amserau mai llawer o Lyfarwyr mewn rhai manneu a manneu erill heb neb. mai rhyw ddoeth ddibenion yn hyn [td. 3] Yr ydwyf fi custal ag y dymynwn o ran fy Amgylchiadau temhorol, ond bo'd arian yn bring iawn yma yn bresenol, Ni wneuthym i yn burion yn yr amser, er pan daethym yn ol o Mary land tair Blynedd i nawr. mae Sefyllfa gusurus yn dieddol i wneud y meddwl yn llonydd, Pan bo y meddwl trwy lywodreth gra's yn Sefydlog ar bethau o bwys, mai yn hawsach lefaru, trwy h<yn> rwyf fi yn fwy gusurus i fy hun. ag a fwy lles i erill, nag oeddwn y tro cynta cyn myned i Mary land, fel nad wyf o ddim pwys ar y Cymry, trwy Diriondeb Duw yr ydwyf yn mwynhau iechyd da yma, dyna un peth sy yn fy nghadw yma. nghyd a boed arwyddion fy mod o les yn rhai o Cymry. a 'r Saeson yn y Sefylad y Brush Valley. ar Black, — Ag etto mai o Bosibl bydd gwaith y 'w wneud yn eich ardalodd chwi: yn y Gorllewynol dir. Cofiwch fy yn Garedig at Betty a 'r plant, David Thos, a 'i wraig a Martha Eich Merch. nid wyf yn nabod ei gwr, ag at Martha eich hen ferch yn Ynghyfreth. Ydwyf Eich Ewyllysiwr Da John D Evans Mae Thos Thomas fy Mrawd yn nghyfreth yn un o 'r Pregethwyr Sefydlog yn Llunden yn misg y Methodists cymraeg, — Mi ddymynwn gael llythyr yn ol cynted a byddo yn gyfleis i chwi, a hanes llawn o 'ch rhan Chwi o 'r wlad, — Rwyf yn dyall bo'd David, Thomas a Bet wedi Scrifeny attochi Mi gweles E heddyw. maent oll yn iach.

8. Manylion bywgraffiadol am Theophilus Rees, NLW 14873E.

[td. 1]    
Mr Theophilus Rhees Cambria Settlement near Beula Pennsulvania
[td. 2]    
Theoph Rees o Shir Gaerfyrddin a anwid n Lan<w>rthginin ym mhlwif Midrim yn y flwiddin 1747 a fediddiwid n Rhydevelin gan David Thomas n 17 oed
   
Elizabeth ei wraig anwid n r un Shir n y <grove> m mhlwif llanginin n y flwiddin 1743 a fediddiwid n eglwis abartawe gan Griffith David y Cyfriw oedd n ailode gwreiddiol n Corffoli eglwis Salem n Shir Caerfyrddin n y flwiddin 1753
   
David Rees a anwid n y Dreascell n Shir Gaerfyrddin ym mhlwif Llanfihangel abar-Cowin n y flwiddin 1773 a fediddiwid n Salem gan Benj Phillips n y flwiddin 1794

Nodiadau
Notes

1. Supply aeaf?
2. eydon a Maharen is incorrectly inserted after wedi rather than after cyg.
3. Bula State of Pensal written below in another hand.
4. Is this the same person as the Davit Traed yrhiw who is mentioned in the letter dated 13 November 1802? If so, the current letter could be dated from autumn 1802 to spring 1803.
5. Moses David's signature is in a different hand.
6. This addition is in the same hand as the rest of the letter.

© University of Cambridge 2004
Diweddarwyd: 
Last update: